Η Δανή ιμάμης που πέταξε την μπούρκα

Σε μια εποχή που πληθαίνουν οι ισλαμοφοβικές «κορόνες» σε όλην την Ευρώπη, στην Κοπεγχάγη ανοίγει το πρώτο τζαμί που έχει ως ιμάμη γυναίκα αλλά και διοικείται αποκλειστικά από γυναίκες.

Η Σέριν Κανκάν, ιμάμης του τζαμιού, έχει γίνει το πρόσωπο του θηλυκού και προοδευτικού Ισλάμ, ενώ πολλά ΜΜΕ παγκοσμίως έχουν ασχοληθεί εκτενώς με τη δράση της.

Η ίδια μιλάει στο «Εθνος της Κυριακής» για την εμπειρία τού να εισαγάγει νεωτερισμούς, τις αντιδράσεις που συναντά, τoν αγώνα της για πρόσβαση των γυναικών στην κορυφή της θρησκευτικής ιεραρχίας και τις προκλήσεις που δημιουργεί απέναντι στην «πατριαρχική» όπως αποκαλεί την ακόμα ανδροκρατούμενη κοινωνία μας.

Κυκλοφορεί με μοντέρνα εμφάνιση, χωρίς μαντίλα (τη φορά μόνο όταν προσεύχεται), παντρεύει άτομα διαφορετικών θρησκειών, δίνει δικαίωμα διαζυγίου (που είναι αρχή του Ισλάμ όπως εξηγεί η ίδια), αλλά και ισότιμης κηδεμονίας, δεν επιτρέπει την πολυγαμία και βέβαια μάχεται κατά της ενδοοικογενειακής βίας. Αυτοί είναι μερικοί από τους νεωτερισμούς που εκτόξευσαν τη δημοφιλία της αλλά και προκάλεσαν έντονες αντιδράσεις, κυρίως από ακροδεξιούς και ισλαμοφοβικούς, σε μια χώρα, μάλιστα, στην οποία κορυφαίοι νομοθέτες πρότειναν το περασμένο καλοκαίρι την απαγόρευση του δικαιώματος ασύλου σε μουσουλμάνους υπηκόους.

Το τζαμί Μαριάμ βρίσκεται σε έναν από τους πιο δημοφιλείς -και ακριβούς- δρόμους της Κοπεχάγχης και εκτείνεται σε 260 τ.μ. «Είναι ιδιωτικό τζαμί που χρηματοδότησε ο Τζέικομπ Χολντ, ένας από τους πιο διάσημους Δανούς φωτογράφους» επισημαίνει η ιμάμης.

Στο τζαμί αυτό, μια γυναικεία φωνή ξεκινάει το «Αδδάν», το κάλεσμα του κόσμου σε προσευχή. Η φωνή της Σέριν Κανκάν, κόρης ενός Σύρου συγγραφέα, φεμινιστή και πολιτικού πρόσφυγα από τον οποίο «κληρονόμησε» το όραμα ενός πιο προοδευτικού αλλά γυναικείου Ισλάμ και μιας προτεστάντη Φινλανδής από την οποία πήρε την αφοσίωσή της σε αξίες όπως η ισότητα των φύλων.

Μαζί με τη «συλλειτουργό» Σαλίχα Μαρί Φετέχ είναι επικεφαλής του πρώτου τζαμιού που το διοικούν γυναίκες και μία φορά τον μήνα προσεύχονται αποκλειστικά γυναίκες.

Αυτό από μόνο του είναι μια μικρή επανάσταση, αν λάβει κανείς υπόψη το γεγονός ότι οι γυναίκες δεν είναι πάντα καλοδεχούμενες στα τζαμιά και υποχρεώνονται να προσεύχονται στα σπίτια τους ή να συγκεντρώνονται σε λιγότερο άνετες τοποθεσίες – όπως για παράδειγμα στο μεγάλο τζαμί του Παρισιού δεν επιτρέπουν στις γυναίκες να προσεύχονται στην κεντρική αίθουσα και τις στριμώχνουν στο υπόγειο.

Στο επίκεντρο
«Το πώς έγινε το Μαριάμ ένα από τα πιο διάσημα τζαμιά του πλανήτη αποτελεί μυστήριο και για εμένα. Αν και γυναίκα-ιμάμης υπάρχει στο Χέναν της Κίνας από το 1820, και στην Αμερική η Γκαζάλα Ανγουαρ από το 2005, βρεθήκαμε στο επίκεντρο της παγκόσμιας προσοχής. Πώς; Ισως γιατί υπήρχε και εξακολουθεί να υπάρχει αυξανόμενη ισλαμοφοβία στη Δανία αλλά και σε όλον τον κόσμο. Και το τζαμί της Μαριάμ αποτελεί την πιο σημαντική προσπάθεια στο αφήγημα κατά της ισλαμοφοβίας. Είναι το πρώτο τζαμί με γυναίκες ιμάμηδες στην Ευρώπη και το οποίο διοικούν επίσης γυναίκες. Πρεσβεύουμε πολλές προοδευτικές ισλαμικές αξίες κι αυτό είναι ένα αντίδοτο στον γενικότερο φόβο που έχουν οι άνθρωποι απέναντι στο Ισλάμ» επισημαίνει και συμπληρώνει: «Οι άνθρωποι φοβούνται περισσότερο τους προοδευτικούς από τους παραδοσιακούς Ισλαμιστές. Ξέρετε γιατί; Γιατί οι προοδευτικοί μπορούν να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται οι άνθρωποι το Ισλάμ στη Δύση. Γι’ αυτό είμαστε επικίνδυνοι γι’ αυτούς. Αλλάζουμε την ισορροπία δυνάμεων προκαλώντας την πατριαρχική δομή της κοινωνίας».

Η λέξη πατριαρχική επανήλθε αρκετές φορές στη συζήτησή μας. Ισως γιατί στις περισσότερες θρησκείες η πρόσβαση της γυναίκας σε υψηλότερα αξιώματα είναι από ανύπαρκτη έως απαγορευτική. Αυτήν τη λέξη πάντως χρησιμοποίησε όταν κάναμε ένα σχόλιο για το αν ευνοεί η μοντέρνα εμφάνισή της τη διάδοση των ιδεών που πρεσβεύει:«Είναι μια ερώτηση που προέρχεται από έναν πατριαρχικό τρόπο σκέψης γιατί δεν θα τη θέτατε ποτέ σε έναν άνδρα που κάνει το ίδιο πράγμα».

Σύμφωνα πάντα με τη Σέριν, πολλοί μουσουλμάνοι θεωρούν την ανδροκρατούμενη δομή της θρησκείας τμήμα της ισλαμιστικής παράδοσης. «Ο Μωάμεθ είχε δώσει το δικαίωμα στις Αΐσα και Ουμ Σαλάμα να καθοδηγήσουν την προσευχή για άλλες γυναίκες στο σπίτι του που ήταν τζαμί στη Μεντίνα. Η γυναίκα ιμάμης ήταν κάτι αποδεκτό και αναγνωρισμένο την εποχή του Προφήτη μας».

Αυτές οι προοδευτικές απόψεις θα μπορούσαν να μπουν στο στόχαστρο ακραίων τρομοκρατικών οργανώσεων όπως το Ισλαμικό Κράτος. Η ίδια όμως εξηγεί πως «δεν δεχτήκαμε ποτέ απειλές από το ISIS. Ουσιαστικά η αντίθεση που συνάντησα ή συναντήσαμε είναι πολύ μετριοπαθής. Οι προοδευτικοί μουσουλμάνοι χαίρονται γι’ αυτήν την προσπάθεια διεύρυνσης των οριζόντων της θρησκείας μας που γίνεται σε όλον τον κόσμο. Αντιθέτως έχω δεχτεί απειλές από κόμματα της δεξιάς πτέρυγας της Δανίας. Αυτοί που είναι ισλαμοφοβικοί. Η κριτική που ασκούν οφείλεται στην άγνοια των δικών μας ιδεών και προθέσεων. Εμείς πρόκειται να αλλάξουμε το αφήγημα του Ισλάμ στην Ευρώπη και θα το κάνουμε!».

Ο φόβος και η απειλή
Τον Αύγουστο του 2001 η Σέριν ίδρυσε το Φόρουμ των «Critical Muslims» που προωθούσε τη γυναικεία ηγεσία στη μουσουλμανική θρησκεία. «Εχουμε έναν σούφι (μυστικιστικό ασκητικό ρεύμα του μουσουλμανισμού) προσανατολισμό και πιστεύουμε στη διάκριση μεταξύ κράτους και εκκλησίας… Μετά την 11η Σεπτεμβρίου όλη η συζήτηση επικεντρώθηκε στον φόβο. Ο κόσμος άρχισε να βλέπει το Ισλάμ ως απειλή για τη δυτική δημοκρατία και ένιωθα ότι αυτές οι απόψεις δεν αποτύπωναν τη θρησκευτική ευρύτητα του Ισλάμ…».

Με «όπλα» τις σπουδές στις αραβικές γλώσσες στο Πανεπιστήμιο της Δαμασκού, το μάστερ στην Κοινωνιολογία των Θρησκειών στην Κοπεγχάγη, αλλά και τα τρία βιβλία που έχει γράψει για το Ισλάμ, δημιούργησε ένα δίκτυο ακαδημαϊκών και διανοούμενων που παλεύουν υπέρ της φεμινιστικής μουσουλμανικής ηγεσίας και της δημιουργίας ενός «ισλαμικού φεμινισμού φιλοσοφίας και πνευματικότητας».

Σήμερα είναι κοντά στον σουφισμό που επικεντρώνεται στην εσωτερικότητα. Η πραγματική της δουλειά, όμως, είναι αυτή της ψυχολόγου που στηρίζει γυναίκες-θύματα ενδοοικογενειακής βίας.

Οπως η ίδια εξηγεί, «είμαι ιδρύτρια του κύκλου ψυχοθεραπείας γυναικών που έχουν υπάρξει θύματα οικογενειακής βίας. Αυτό δεν έχει σχέση με πολιτική ή θρησκεία. Και είναι ένα αυξανόμενο πρόβλημα σε όλο τον κόσμο. Το κοινό στοιχείο ανάμεσα στις δύο δραστηριότητές μου είναι η ενίσχυση των γυναικών».

Είναι παντρεμένη και μητέρα τεσσάρων παιδιών, δεν φοράει μπούρκα ή μαντίλα, παρά μόνο όταν προσεύχεται, ενώ το ντύσιμό της μας έκανε να αναρωτηθούμε αν παρακολουθεί περιοδικά μόδας. «Δεν βλέπω ποτέ περιοδικά μόδας. Είμαι στην πραγματικότητα μια ακαδημαϊκή γυναίκα. Μου αρέσει η λογοτεχνία, όπως ένα αραβικό βιβλίο με τον τίτλο ?Οι προσόψεις της σοφίας? που έγραψε ο Ιμπν Αραμπί, εκ των θεμελιωτών του σουφισμού που γεννήθηκε το 1165 και είναι ένας από τους ανθρώπους που με ενέπνευσαν. Μου αρέσει επίσης ο Αλμπέρ Καμί, ο Ντοστογιέφσκι και ο φιλόσοφος Σάιρεν Κίρκεγκορ».

Δεν έχει επισκεφτεί την Ελλάδα παρόλο που λατρεύει την ελληνική τραγωδία και ειδικά τη Μήδεια: «Για μένα η Ελλάδα είναι η μεταφορά της πολλαπλότητας, της ποικιλίας, στη φύση αλλά και στον πολιτισμό μέσα από την οποία αντιλαμβανόμαστε την ενιαία και μοναδική φύση του Θεού!».

ΘΑΝΑΣΗΣ ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ