«Απρόβλεπτα» θετικά επακόλουθα της πανδημίας του κορωνοϊού

Σύνταξη: Στέλιος Βασιλούδης

Καθώς ο κόσμος έχει εισέλθει σε μια περίοδο βαθύτερης αβεβαιότητας, έχει γίνει πολλή συζήτηση σχετικά με τις διάφορες πτυχές της ανθρώπινης ζωής – την εξάρτηση μας από την εργασιακή ασφάλεια, την ευπάθεια μας σε μια σειρά από άγνωστες ασθένειες που απειλούν να επιτεθούν σιωπηλά στην ανθρωπότητα και την ανάγκη μας για ανθρώπινη επαφή. Μια προσεκτική αποτίμηση των μέχρι στιγμής δεδομένων, οδηγεί στην διαπίστωση απρόσμενων επακόλουθων της πανδημίας που αφορούν την ανθρωπότητα σαν σύνολο αλλά και τις επί μέρους ανθρώπινες σχέσεις και δραστηριότητες.

Ψηφιακή Ένταξη 

Την περίοδο του παγκόσμιου lockdown, έχει παρατηρηθεί μια εντυπωσιακή και ευρεία αύξηση στη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας. Οι νέοι χρήστες είναι πλέον πιο ανοιχτοί στην καθημερινή εφαρμογή της και οι παλιοί χρήστες την χρησιμοποιούν πιο αποτελεσματικά και αποδοτικά από ποτέ. Η ψηφιακή ένταξη είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο που αλλάζει τη σχέση μας με την εκπαίδευση, την οικονομία, την εργασία και τη διακυβέρνηση.

Τους τελευταίους μήνες, σχολεία, κολέγια, πανεπιστήμια, άλλα εκπαιδευτικά ιδρύματα και ιδιωτικοί λειτουργοί χρησιμοποιούν εκτενώς την τεχνολογία για να παρέχουν αδιάκοπες μαθησιακές συνεδρίες σύμφωνα με τα ακαδημαϊκά τους προγράμματα. Η τεχνολογία που χρησιμοποιείται για το σκοπό αυτό δεν είναι καινούργια, αλλά η χρήση της έχει αυξηθεί ραγδαία, με βελτιωμένες τη διεπαφή και την εμπειρία χρήστη.

 Στον τομέα της οικονομίας, οι πάροχοι χρηματοοικονομικών υπηρεσιών έκαναν ευρεία χρήση των τεχνολογιών επικοινωνίας για την παροχή πολύτιμων υπηρεσιών, τη διαχείριση κινδύνων και επίσης για να βελτιώσουν την ενημέρωση των πελατών τους. Οι παραδοσιακές τράπεζες είναι αναμφισβήτητα μια από τις πιο δύσκαμπτες βιομηχανίες του κλάδου, με πληθώρα απαιτήσεων από πλευράς εταιρικής συμμόρφωσης. Παρόλα αυτά, υπήρξαν σημαντικές αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας τους με αρκετές από αυτές να αναφέρουν ότι μεταξύ 95% – 98% των υπαλλήλων τους εργάζονται πλέον από το σπίτι – κάτι που θα απαιτούσε χρόνια διαχείρισης αλλαγών και έγινε εφικτό πολύ γρήγορα. Σε γενικές γραμμές, επιχειρήσεις που κάποτε δίσταζαν να επιτρέψουν στους υπαλλήλους τους να εργαστούν εξ αποστάσεως λόγω του αντιληπτού αρνητικού αντίκτυπου στην παραγωγικότητα, αναγκάστηκαν να αλλάξουν τρόπο σκέψης γρήγορα και να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα. Σε οργανισμούς όπου η εργασία εξ αποστάσεως δεν είναι εφικτή, παρατηρείται μια εντυπωσιακή πρωτοβουλία εύρεσης τρόπων για να προαχθεί η βελτίωση στις δεξιότητες των υπαλλήλων τους, ώστε να προσφέρουν εκεί όπου θα ήταν πιο χρήσιμοι. Αυτό είναι προφανές στις προσπάθειες της Scandinavian Airlines (SAS), καθώς και των Virgin Atlantic, easyJet του Ηνωμένου Βασιλείου. Το προσωπικό καμπίνας εκπαιδεύεται και αναπτύσσεται για να βοηθήσει στις πρώτες γραμμές κατά του κορωνοϊού. Άλλες εταιρείες επανατοποθετούν τις επιχειρήσεις τους για να βοηθήσουν στην κατασκευή αναπνευστήρων και απολυμαντικών χεριών. Οι ιδέες στον κόσμο της επιχειρηματικότητας μετατοπίζονται στον εντοπισμό νέων ευκαιριών και υλοποιούνται πιο γρήγορα από ποτέ. Αυτοί είναι παράγοντες που θα αλλάξουν ουσιαστικά τις επιχειρηματικές πρακτικές για πάντα.

Οι κυβερνήσεις ανά τον κόσμο άρχισαν να παρέχουν χρήσιμες και καλά ενημερωμένες πληροφορίες στους πολίτες μέσα από εθνικά portals, εφαρμογές κινητών ή μέσω πλατφορμών κοινωνικών δικτύων. Τέτοιες διαδικτυακές πρωτοβουλίες μπορούν να ενθαρρύνουν την συνεργασία πολιτών-κυβερνήσεων ώστε να αντιμετωπιστούν πιο αποτελεσματικά οι κοινωνικοοικονομικές προκλήσεις. Αποδεικνύεται ότι η ενημέρωση του πολίτη συνέβαλε σε σημαντικό βαθμό στην αποκατάσταση σχέσης κράτους-πολίτη.

Αλληλεγγύη για τις παγκόσμιες προκλήσεις 

Η πανδημία έχει οδηγήσει σε μια άνευ προηγουμένου έκκληση για παγκόσμια αλληλεγγύη στην οποία η ανθρωπότητα, σε μεγάλο βαθμό, έχει απαντήσει.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, βλέπουμε τεράστιες ανθρωπιστικές προσπάθειες σε εξέλιξη καθώς οι υπηρεσίες των Ηνωμένων Εθνών και διαφόρων άλλων μη κυβερνητικών οργανώσεων, κινητοποιούν τους πόρους τους για να βοηθήσουν τους πιο ευάλωτους συνανθρώπους μας. Ιατρικές ερευνητικές ομάδες ανά τον κόσμο μοιράζονται τα ευρήματα και τις πληροφορίες τους με πρωτοφανή ταχύτητα και διάθεση συνεργασίας.

Η Παγκόσμια Τράπεζα ενήργησε γρήγορα για να παρέχει υποστήριξη έκτακτης ανάγκης και πρόσβαση σε γρήγορη χρηματοδότηση. Οι κυβερνήσεις στη μεγάλη τους πλειοψηφία χορηγούν δισεκατομμύρια ευρώ βοήθειας στις χώρες τους, αλλά επίσης καταβάλλουν προσπάθειες για να βοηθήσουν όσες χώρες πλήττονται περισσότερο. Στην Ε.Ε, η Γαλλία έχει δωρίσει μάσκες και η Γερμανία ιατρικό εξοπλισμό στην Ιταλία, ενώ η Τσεχική Δημοκρατία προμήθευσε την Ιταλία και την Ισπανία με προστατευτικές στολές. Το Λουξεμβούργο έλαβε ασθενείς εντατικής θεραπείας από τη Γαλλία.

Η αλληλεγγύη δεν αποτελεί αποκλειστική υποχρέωση των κυβερνήσεων και των παγκόσμιων οργανισμών. Τους τελευταίους μήνες, μια αίσθηση ευαισθητοποίησης και συναδελφικότητας ήταν σχεδόν απτή σε ολόκληρο τον κόσμο. Εκατομμύρια άνθρωποι ανταποκρίθηκαν στην έκκληση για εθελοντές, όσοι παρέμειναν σε lockdowns τραγούδησαν στα μπαλκόνια, χειροκρότησαν, και έκαναν θόρυβο σε πρωτοφανή ένδειξη εκτίμησης προς το ιατρικό προσωπικό και τους εθελοντές της πρώτης γραμμής. Ομάδες της κοινότητας κινητοποιήθηκαν για να παρέχουν τοπική βοήθεια και υποστήριξη σε ηλικιωμένους και ευάλωτους.

Επιστημονικές Έρευνες

Το “υποχρεωτικό” πείραμα το οποίο έθεσε την ανθρώπινη δραστηριότητα σε σχεδόν πλήρη ακινησία, δημιούργησε ευκαιρίες για τη διεξαγωγή μελετών που είναι συνήθως αδύνατες, σε θέματα που κυμαίνονται από την ακουστική έως την οικολογία.

Ακουστικοί μηχανικοί και ερευνητές, χαρτογραφώντας τις αλλαγές στους περιβαλλοντολογικούς ήχους κατά τη διάρκεια του lockdown, έχουν δημιουργήσει μια βάση δεδομένων μετρήσεων που θα λειτουργήσει ως ανεκτίμητη πηγή για την κατανόηση του ακουστικού μας περιβάλλοντος: πώς ο ήχος σχετίζεται με την οικονομική δραστηριότητα και πώς επηρεάζει την ευημερία. Ένα μεγάλο ποσοστό από τον θόρυβο που δημιουργείται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες βρίσκεται πέρα από το όριο της ακοής μας, σε πολύ χαμηλές συχνότητες με λίγες ταλαντώσεις ανά δευτερόλεπτο. Τέτοιου είδους δονήσεις είναι ανιχνεύσιμες, χρησιμοποιώντας τεχνολογίες κυρίως προσαρμοσμένες σε σεισμικά κύματα. Συνήθως, οι σεισμικές επιδράσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας δεν είναι παρά μια απλή (και εν πολλοίς αμελητέα) λεπτομέρεια για τους σεισμολόγους. Έτσι, οι ερευνητές τείνουν να εγκαθιστούν τους σεισμομετρικούς σταθμούς μακριά από πηγές ανθρωπογενούς θορύβου. Ωστόσο, ορισμένοι σταθμοί εγκαθίστανται εντός πόλεων και αυτοί παρέχουν τώρα πολύτιμες πληροφορίες για το πώς η ανθρώπινη δραστηριότητα αφήνει σεισμικά ίχνη. Οι αλλαγές στο (σεισμικό) θόρυβο που έχουν παρατηρηθεί, ξεπερνούν κατά πολύ τις κανονικές διακυμάνσεις. Έτσι, συγκρίνοντάς τις με δεδομένα σχετικά με την κινητικότητα μας, οι επιστήμονες μπορούν να καταλάβουν ποιες κοινωνικές δραστηριότητες δημιουργούν θόρυβο, ώστε στο μέλλον οι σεισμικές μετρήσεις να χρησιμοποιηθούν για μια λιγότερο παρεμβατική παρακολούθηση των δραστηριοτήτων μας (όπως, για παράδειγμα, με τα δεδομένα των κινητών μας).

Εκτός από τις πόλεις και τον ουρανό, ένας άλλος περιβάλλων χώρος όπου μειώθηκε αισθητά ο θόρυβος είναι οι ωκεανοί, κυρίως λόγω των αναστολών των δραστηριοτήτων της ναυτιλίας. Ο θόρυβος χαμηλής συχνότητας από τους κινητήρες πλοίων μπορεί να ταξιδέψει για χιλιάδες χιλιόμετρα και είναι ικανός να διαταράξει την επικοινωνία θαλάσσιων ζώων που χρησιμοποιούν ακουστικά σήματα, όπως οι φάλαινες και τα δελφίνια. Η αυξημένη ηχορύπανση μπορεί να προκαλέσει σωματική βλάβη και θάνατο σε θαλάσσια ζώα ή να δημιουργήσει μόνιμη απώλεια ακοής και αποκλίσεις στη συμπεριφορά (όπως άγχος, διακοπή της σίτισης κτλ). Οι πολύτιμες πληροφορίες που έχουν αποκομίσει οι ερευνητές μπορούν να βοηθήσουν πρακτικά σε έναν καινούργιο προγραμματισμό της ναυτιλίας, ώστε να είναι αισθητά λιγότερο βλαβερή για τη θαλάσσια ζωή.

Τέλος, παρατηρήθηκε βελτίωση της ποιότητας του αέρα σε πολλές αστικές περιοχές του πλανήτη, καθώς μειώθηκε η ρύπανση από την κυκλοφορία. Τα μέσα μεταφορών είναι μια πηγή σωματιδίων που ονομάζονται aerosols και έχουν αντίκτυπο στο κλίμα. Αντανακλούν το φως του ήλιου και μπορούν να λειτουργήσουν και ως πυρήνες σχηματισμού σταγονιδίων για σύννεφα (τα οποία αυξάνουν την ολική αντανακλαστική επιφάνεια του πλανήτη). Συνήθως, είναι δύσκολο να διαχωριστούν οι κλιματικές επιπτώσεις των aerosols από αυτές που οφείλονται στις αυξανόμενες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Ωστόσο, οι μετρήσεις που έγιναν κατά την διάρκεια του lockdown επέτρεψαν στους ερευνητές να σχεδιάσουν προσομοιώσεις του κλίματος πριν και μετά, κάτι που αναμφίβολα θα βοηθήσει να απαντηθούν ερωτήσεις σχετικά με τις συνολικές επιδράσεις των aerosols στο κλίμα και την κοινωνία.

Οφέλη για την κοινωνία και την υγεία 

Το παγκόσμιο lockdown ανέδειξε με εμφαντικό τρόπο την ανάγκη ύπαρξης αξιόπιστων εθνικών συστημάτων υγείας με καθολική και ανεμπόδιστη πρόσβαση. Αυτό συνετέλεσε ήδη σε μεγάλο βαθμό στο να προσανατολίσει κυβερνήσεις προς αυτή τη κατεύθυνση. Επίσης τροφοδότησε μια κοινή επιθυμία σε πολλές χώρες: την ανάγκη για καθαρότερο αέρα και αυστηρότερους κυβερνητικούς κανόνες για την απαλλαγή από τη ρύπανση.

Σύμφωνα με έρευνα της ηλεκτρονικής υπηρεσίας δημοσκόπησης YouGov, σε άτομα από πέντε χώρες – Βρετανία, Βουλγαρία, Ινδία, Νιγηρία και Πολωνία – βρέθηκε σημαντική υποστήριξη για αυστηρότερους κανονισμούς για την ποιότητα του αέρα και για την επιβολή των υφιστάμενων κανόνων. Περίπου το 90% των ερωτηθέντων στην Ινδία και τη Νιγηρία δήλωσαν ότι θέλουν βελτιωμένη ποιότητα αέρα ενώ μεγάλες πλειοψηφίες – πάνω από το 80% και στις δύο χώρες, όπου οι φτωχοί εργαζόμενοι τείνουν να περπατούν και να χρησιμοποιούν ποδήλατα – δήλωσαν ότι υποστηρίζουν την οριοθέτηση δρόμων για πεζούς και ποδηλάτες. Σε κάθε χώρα, μεγάλες πλειοψηφίες ατόμων που ρωτήθηκαν δήλωσαν ότι επιθυμούν βελτιωμένες δημόσιες συγκοινωνίες. Τα ευρήματα αυτά έρχονται εν μέσω ενός παγκόσμιου σοκ. Τα lockdowns πρόσφεραν μια προσωρινή παύση από την τοξική ατμόσφαιρα σε ορισμένες από τις πιο μολυσμένες πόλεις του πλανήτη. Το μεγάλο ερώτημα πλέον είναι αν θα υπάρξει αρκετό πολιτικό μομέντουμ σε αυτές τις χώρες – όλες δημοκρατίες – για να υποχρεωθούν οι κυβερνήσεις να θεσπίσουν νομοθεσία για την ατμοσφαιρική ρύπανση.

Τα καθαρά νερά της Βενετίας, οι γαλάζιοι ουρανοί στο Δελχί και τα άγρια ζώα να περιπλανιούνται τολμηρά σε (πλέον) ήσυχες πόλεις, ωφελούν τον πλανήτη. Οι εκπομπές άνθρακα αναμένεται να μειωθούν κατά 8% – αυτό σημαίνει απώλεια δύο έως τριών δισεκατομμυρίων τόνων αερίου θερμοκηπίου. Για να βελτιώσουμε τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και να μην αναιρέσουμε την μέχρι στιγμής πρόοδο, θα απαιτηθούν δομικές αλλαγές στις πόλεις μας που θα επιτρέψουν μια ζωή χωρίς εξάρτηση από αυτοκίνητα ή ίσως μια μετάβαση σε ηλεκτρικά οχήματα.

Στις δύσκολες στιγμές, οι άνθρωποι πάντα βρίσκουν τρόπους να εστιάζουν στα πράγματα που έχουν πραγματική σημασία. Παρά την αβεβαιότητα των καιρών, μας έχει δοθεί περισσότερος χρόνος για να σκεφτούμε και να εξετάσουμε τις επιπτώσεις της πολυάσχολης ζωής μας στην υγείας μας και στο περιβάλλον, την ιεράρχηση της οικογενειακής και προσωπικής ζωής μας, των φιλοδοξιών και πολλών άλλων πτυχών της καθημερινότητας μας που τείνουμε να παραβλέπουμε για χάρη της επαγγελματικής και οικονομικής μας ανέλιξης. Αυτό μας οδηγεί στο να εξετάσουμε το ενδεχόμενο μόνιμων και εποικοδομητικών αλλαγών στον τρόπο ζωής μας. Ενδιαφέρον έχουν οι trending search τάσεις της Google που δείχνουν αυξημένες αναζητήσεις για μαγειρική, κηπουρική και άσκηση στο σπίτι, καθώς οι άνθρωποι έχουν αυτό το καιρό περισσότερο χρόνο να κάνουν τα πράγματα που τους αρέσουν.

Μία από τις πιο ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις κατά τη διάρκεια της πανδημίας ήταν η σημαντική μείωση των ασθενών που εισέρχονται στα νοσοκομεία με οξεία καρδιακή προσβολή ή εγκεφαλικό επεισόδιο. Αρχικά, θεωρήθηκε ότι αυτή η μείωση οφείλονταν στο γεγονός πως οι ασθενείς φοβόντουσαν να ρισκάρουν μια πιθανή μόλυνση στο νοσοκομείο.  Ωστόσο, τα δεδομένα που έχουν προκύψει από άτομα που χρησιμοποιούν την εφαρμογή υγείας και φυσικής κατάστασης Fitbit, δίνουν ενδείξεις ότι οι νέοι πιο αργοί ρυθμοί στις ζωές μας ενδεχομένως καλλιεργούν πιο υγιεινές συνήθειες και τρόπο ζωής.

Ο καρδιακός ρυθμός είναι ένας καλός δείκτης της υγείας της καρδιάς – όσο χαμηλότερος είναι κατά την ανάπαυση, τόσο το καλύτερο – και το Fitbit διαπίστωσε ότι κατά τη διάρκεια του lockdown, οι μέσοι καρδιακοί ρυθμοί ανάπαυσης έχουν μειωθεί αισθητά. Επίσης, ενώ ο αριθμός των καθημερινών βημάτων έχει επίσης μειωθεί, η διάρκεια της δραστηριότητας έχει αυξηθεί – οι άνθρωποι έχουν ανταλλάξει  τις ρουτίνες γραφείου με περισσότερες ρουτίνες στο σπίτι. Η διάρκεια του ύπνου έχει επίσης αυξηθεί με τα άτομα να κοιμούνται νωρίτερα από το κανονικό και να κοιμούνται περισσότερες ώρες.

Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας 

Σε μακροοικονομικό επίπεδο, το lockdown έχει σημαντικό αντίκτυπο στο περιβάλλον. Τα επίπεδα ποιότητας του αέρα στις μεγάλες πόλεις έχουν βελτιωθεί λόγω των μειωμένων εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, τα οποία μπορεί να συμβάλουν στην επίτευξη του στόχου της αειφόρου ανάπτυξης του ΟΗΕ για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής έως το 2030. Αυτό θα μπορούσε, μαζί με την αυξανόμενη επίγνωση για την διάσωση του πλανήτη, να οδηγήσει σε μαζικές επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και τεχνολογίες του μέλλοντος.

Ενώ η ζήτηση ενέργειας έχει πληγεί από τη πανδημία, οι ηλιακές γεννήτριες και οι ανεμογεννήτριες βρίσκονται στην καλύτερη δυνατή θέση για να αντιμετωπίσουν την ζήτηση. Στην πρώτη έκθεσή του μετά το ξέσπασμα του κορωνοϊού, ο ΔΕΟ (Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας)  – μια ισχυρή φωνή μεταξύ επιχειρήσεων, επενδυτών και κυβερνήσεων – εξέτασε τις παγκόσμιες τάσεις κατανάλωσης ενέργειας και εκπομπών CO2 για το υπόλοιπο του έτους. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι η μόνη πηγή ενέργειας που προβλέπεται να σημειώσει αύξηση της ζήτησης κατά το 2020, καθώς οι αγορές άνθρακα, πετρελαίου και φυσικού αερίου συρρικνώνονται σημαντικά.

Η εφαρμογή μέτρων lockdown στη Βόρεια Αμερική και την Ευρώπη, οδήγησε τη παγκόσμια ζήτηση ενέργειας σε μείωση κατά 3,8% το πρώτο τρίμηνο του έτους σε σύγκριση με το πρώτο τρίμηνο του 2019. Αντιθέτως, η ζήτηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας αυξήθηκε κατά 1,5%. Υπό αυτές τις συνθήκες, ο ΔΟΕ εκτιμά ότι η παγκόσμια ζήτηση ενέργειας ενδέχεται να συρρικνωθεί κατά 6% φέτος – η μεγαλύτερη πτώση που έχει καταγραφεί σε απόλυτους όρους και επτά φορές μεγαλύτερη από την επίπτωση της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008. Ο θετικός αντίκτυπος αυτής της μείωσης είναι ότι οι παγκόσμιες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα που σχετίζονται με την ενέργεια μειώθηκαν κατά σχεδόν 8% στη διάρκεια του τρέχοντος έτους, φθάνοντας στο χαμηλότερο επίπεδο από το 2010 – τη μεγαλύτερη μείωση των εκπομπών που καταγράφηκε ποτέ.

Καθώς η ανθρωπότητα κυριαρχείται από αβεβαιότητα, είναι προφανές ότι έχουμε εισέλθει σε μια νέα εποχή. Αναμφίβολα, βρισκόμαστε μπροστά σε σημαντικές προκλήσεις , αλλά όπως είπε κάποτε ο βραβευμένος με Νόμπελ χημικός Ilya Prigogine, «Το μέλλον είναι αβέβαιο… αλλά αυτή η αβεβαιότητα βρίσκεται στην καρδιά της ανθρώπινης δημιουργικότητας». Το πώς επιλέγουμε να μετατρέψουμε την αβεβαιότητα σε δημιουργικότητα εξαρτάται από εμάς.

zougla.gr