Ανακατατάξεις πληθυσμών, συρρίκνωση του Ελληνισμού
Όταν εδραιώθηκε για τα καλά η οθωμανική κυριαρχία στους τόπους που κατακτήθηκαν, άλλαξαν οι συσχετισμοί των πληθυσμών, μια και οι αλλεπάλληλες εγκαταστάσεις πολεμικών τουρκομανικών φυλών στις ευπορότερες περιοχές της χερσονήσου του Αίμου είχαν ως συνέπεια να ακολουθήσουν βίαιες μετακινήσεις εντόπιων ελληνικών και γενικότερα χριστιανικών πληθυσμών και αθρόες μεταναστεύσεις υπόδουλων κυρίως σε ορεινές περιοχές, που προσέφεραν περισσότερη ασφάλεια. Άλλες πληθυσμιακές ομάδες μετανάστευσαν και εκτός των ορίων του τουρκικού κράτους. Όσοι παρέμειναν, υπέστησαν βίαιη εξισλαμοποίηση και στους τόπους αυτούς (πόλεις και ύπαιθρος) επιβλήθηκε μια ριζική αλλοίωση της συστάσεως του πληθυσμού.
Ανακατατάξεις
Στις αρχές του 16ου αιώνα, στους καταλόγους των τουρκικών απογραφών γίνεται φανερή αυτή η αλλοίωση που προήλθε από τις πολεμικές συγκρούσεις, τις βίαιες στρατολογήσεις, τις αιχμαλωσίες και άλλους βίαιους παράγοντες. Σύμφωνα πάντα με τα στοιχεία που διασώθηκαν για τη χερσόνησο του Αίμου και για ορισμένα νησιά του Αιγαίου, στις περιοχές αυτές κατοικούσαν 194.958 οικογένειες μωαμεθανών, οι οποίες απέδιδαν φόρους, έναντι 832.707 χριστιανικών. Εδώ να σημειώσουμε ότι οι 37.435 μουσουλμανικές οικογένειες, δηλαδή το 19%, αποτελούνταν από νομάδες Γιουρούκους. Εκτός από τους νομαδικούς πληθυσμούς, στη Βαλκανική προωθήθηκαν και άλλοι μουσουλμανικοί πληθυσμοί, προερχόμενοι από τη Μικρά Ασία. Ένα μέρος αυτών των πληθυσμών ήλθε αναζητώντας καλλιεργήσιμη γη και ένα άλλο μέρος εκτελώντας υπηρεσία διοικητικής ή στρατιωτικής φύσεως. Αρκετοί ήρθαν επίσης προκειμένου να εργαστούν για την καθιέρωση των θρησκευτικών θεσμών του Ισλάμ.
Αυτή η νέα πραγματικότητα ανάγκασε σε φυγή ή αποχώρηση τους ελληνικούς και άλλους βαλκανικούς πληθυσμούς προς τα ορεινά και απομονωμένα μέρη και είχαν ως άμεσο αποτέλεσμα τη μείωση των χριστιανικών πληθυσμών των κωμοπόλεων και πόλεων. Η μείωση αυτή γινόταν εντονότερη και με την προσχώρηση των κατοίκων στον ισλαμισμό, ιδίως στα πρώτα χρόνια της εδραίωσης της τουρκοκρατίας. Όλοι αυτοί οι παράγοντες συντέλεσαν στο να αλλοιωθεί η φυσιογνωμία αυτών των τόπων, με την αύξηση των μουσουλμανικών πληθυσμών σε βάρος των χριστιανικών. Σε πολλές μάλιστα περιπτώσεις η αύξηση ήταν τόση, ώστε η πλειονότητα να είναι μουσουλμάνοι.
Αυτή η ανατροπή στις πληθυσμιακές ισορροπίες υπήρξε εντονότερη στις βορειότερες χώρες της Βαλκανικής, δηλαδή στη Σερβία και τη Βουλγαρία. Κοντολογίς, στις αρχές του 16ου αιώνα συνέβη μια δημογραφική ανατροπή στις περιοχές που αναφερόμαστε, όπου πάντα, σύμφωνα με τα στοιχεία των τουρκικών απογραφών, διαπιστώνεται ότι το μωαμεθανικό στοιχείο παρουσιάζεται ενισχυμένο στις μεγάλες πόλεις, ενώ το χριστιανικό έμενε κυρίαρχο κατά κανόνα στην ύπαιθρο. Για παράδειγμα, στη Σόφια το 66% των κατοίκων ήταν μουσουλμάνοι, ενώ στην ύπαιθρο το ποσοστό τους δεν ξεπερνούσε το 6%. Χαρακτηριστικό είναι ότι στη Λάρισα οι μουσουλμάνοι κάτοικοι της πόλης ανέρχονταν στο 90,2%, ενώ στην επαρχία των Τρικάλων στο 17,5%. Γενικά σε Θράκη, Μακεδονία, Θεσσαλία, Βοσνία, Ερζεγοβίνη, οι μωαμεθανικοί πληθυσμοί υπερτερούσαν στα κέντρα, όπου δηλαδή υπήρχε εμπορική κίνηση με συγκοινωνιακά δίκτυα και άλλες διευκολύνσεις, και φυσικά βρίσκονταν οι έδρες των διοικητικών αρχών.
Αλλά και τα νησιά του Αιγαίου αντιμετώπιζαν σημαντικότατα προβλήματα όσον αφορά τη δημογραφική ενότητα, πριν από όλα λόγω της μάστιγας των πειρατών και των ολέθριων επιπτώσεων των μαζικών αιχμαλωσιών. Είναι χαρακτηριστικό ότι μετά τις πρωτοφανείς επιδρομές του Μπαρμπαρόσα, το Αιγαίο παρουσιάζει εικόνα ολοκληρωτικής ερήμωσης. Κατά τη διάρκεια των κατακτητικών και αρπακτικών επιδρομών του, ο Μπαρμπαρόσα έστειλε τους Τούρκους και Αλγερινούς πειρατές του ενάντια σε πολλά νησιά του Αιγαίου, ειδικά στις Κυκλάδες. Χαρακτηριστική είναι περίπτωση των Κυθήρων στην περιοχή του Τσιρίγου, όπου καθώς λέγεται σκοτώθηκαν γύρω στους 7.000 αμάχους, πολλοί αιχμαλωτίστηκαν για να πουληθούν ως σκλάβοι και οι λιγοστοί που γλίτωσαν κατέφυγαν στην Πελοπόννησο. Είναι ενδεικτική της καταστροφής μια σχετική βενετική έκθεση του 1563, η οποία αναφέρει ότι από τα 16 νησιά του δουκάτου του Αιγαίου μόνο τα πέντε, η Νάξος, η Σαντορίνη, η Μήλος, η Σύρος και η Πάρος, ήταν κατοικημένα. Μπορεί αυτό να φαντάζει υπερβολικό, αλλά στην ουσία έχουμε ένα μέτρο της ερήμωσης των νησιών.
Νέα πραγματικότητα
Η νέα αυτή πραγματικότητα εδραιώθηκε με τις αλλεπάλληλες εγκαταστάσεις πολεμικών τουρκομανικών φυλών πρώτα στη Θράκη, έπειτα στη Μακεδονία και αργότερα στη Θεσσαλία και σε διάφορες άλλες περιοχές της Βαλκανικής. Αυτοί αποτέλεσαν σώμα κατατρομοκράτησης και μια διαρκής απειλή για τους ντόπιους. Εδώ να προσθέσουμε ακόμα ότι η διέλευση από ελληνικές περιοχές όπως και η εγκατάσταση τουρκικών στρατευμάτων ή φρουρών σε επίκαιρα σημεία, συχνά επιδείνωνε την κατάσταση, εντείνοντας το ρεύμα φυγής των ντόπιων χριστιανικών πληθυσμών. Η διαρροή αυτή του ανθρώπινου δυναμικού είχε δυσμενή αποτελέσματα τόσο στην καλλιέργεια της γης όσο και στις οικονομικές συναλλαγές των τόπων, που, όπως είναι προφανές, κατέρρευσαν. Μπροστά σε αυτό το φαινόμενο, η κεντρική εξουσία προσπάθησε μέσα από διάφορα μέτρα να περιορίσει τις δυσμενείς επιπτώσεις αυτών των αλλαγών στην οικονομική ζωή των κοινωνιών. Σε αυτά τα μέτρα συμπεριλαμβανόταν πολλές φορές και η πρόσκληση στους γηγενείς πληθυσμούς να επιστρέψουν στις οικίες τους και αυτό γινόταν με την υποστήριξη του κράτους. Ταυτόχρονα με το κράτος, και οι Τούρκοι τοπάρχες ενθάρρυναν τον επαναπατρισμό, καθώς ενδιαφέρονταν για την καλύτερη απόδοση των κτημάτων τους.
Κοντολογίς, στις αρχές του 16ου αιώνα στον ελλαδικό χώρο σημειώνεται μια μεγάλη απομείωση του εγχώριου πληθυσμού που άλλαξε τελείως τις φυλετικές ισορροπίες των ιστορικών αυτών τόπων της Βαλκανικής. Γενικότερα, μειώθηκαν στις περιοχές της Βαλκανικής οι χριστιανικοί πληθυσμοί και αντικαταστάθηκαν από ισλαμικούς.
topontiki.gr
