Το θέμα του παγκόσμιου συντάγματος

Tου Καουσίκ Μπασού,
πρώην επικεφαλής οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας και πρώην επικεφαλής οικονομικός σύμβουλος της κυβέρνησης της Ινδίας, είναι καθηγητής οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Κορνέλ και ανώτερος συνεργάτης στο Ινστιτούτο Brookings.

Στο βιβλίο μου «Η Δημοκρατία των πεποιθήσεων: μια νέα προσέγγιση στο δίκαιο και στην οικονομία» ήμουν πρόθυμος να δείξω πώς οι μέθοδοι που προέκυψαν από τον μακρύ και γόνιμο διάλογο μεταξύ αυτών των πεδίων μπορούσαν, με λίγη βοήθεια από τη θεωρία των παιχνιδιών, να εφαρμοστούν σε πολυμερείς διαμάχες και συγκρούσεις πολλαπλών δικαιοδοσιών. Έτσι, συμπεριέλαβα ένα τμήμα σχετικά με την πρόκληση της δημιουργίας ενός παγκόσμιου συντάγματος που είναι μία ιδέα με πολύ μεγάλη ιστορία.

Κατά τον δέκατο τέταρτο αιώνα, για παράδειγμα, οι ημιαυτόνομες πόλεις-κράτη της Ιταλίας ανέπτυξαν το «καθεστωτικό δόγμα» για την επίλυση των προβλημάτων που προέκυπταν από τις συναλλαγές και το εμπόριο ανάμεσα σε πολλές νομικές δικαιοδοσίες. Ο Στέφεν Μπρέιερ, ένας συνεργαζόμενος δικαστής με το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ, προτείνει, ελλείψει θεσμικών μηχανισμών επίλυσης διαφορών, μία δίωξη που ασκήθηκε εναντίον ενός πολίτη της Φλωρεντίας από έναν της Ρώμης, η οποία θα μπορούσε να έχει φέρει τις δύο πόλεις σε πόλεμο.

Οι προσπάθειες για τη θέσπιση ενός διεθνούς δικαίου έχουν στεφθεί με μικρή επιτυχία. Η δημιουργία ενός συστήματος προσανατολισμένου στην ευημερία όλων των ατόμων -αυτό που αποκαλεί ο Έρικ Πόσνερ του Πανεπιστημίου του Σικάγο «ευημερεύουσα προσέγγιση»- σκοντάφτει στο πρόβλημα της εθνικής κυριαρχίας. Ως αποκλειστικός νομοθέτης και εγγυητής των δικαιωμάτων των πολιτών εντός των συνόρων του, το έθνος-κράτος έχει το προνόμιο να αγνοεί ή να παρακάμπτει τους νόμους ή τα δικαιώματα που αναγνωρίζονται από τρίτα μέρη.

Παρ’ όλα αυτά, δεν μπορούμε απλά να περιμένουμε τις ακαδημαϊκές συζητήσεις σχετικά με τέτοια θέματα για να καταλήξουμε σε ένα συμπέρασμα. Ο κόσμος εμπλέκεται σε διαμάχες που ξεπερνούν τις δικαιοδοσίες, όπως η δυσάρεστη εξέλιξη του Brexit. Πώς θα γίνει η διαχείριση της ροής αγαθών και ανθρώπων μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Βρετανίας και μεταξύ της Βόρειας Ιρλανδίας και της Δημοκρατίας της Ιρλανδίας; Ούτε η Βρετανίδα πρωθυπουργός Τερέζα Μέι ούτε κανένας άλλος έχει πειστική απάντηση.

Εν τω μεταξύ, εντείνεται η αίσθηση ότι η ισχύουσα αντιμονοπωλιακή νομοθεσία ενδέχεται να μην επαρκεί για τη διαχείριση των ζητημάτων που εγείρει η ψηφιακή οικονομία. Ακόμα και οι ΗΠΑ, που είναι η πατρίδα των 12 από τις 20 μεγαλύτερες τεχνολογικές εταιρείες στον κόσμο, δεν κατάφεραν να περιορίσουν τις χειρότερες πρακτικές τους. Ελλείψει διεθνούς πλαισίου, οι εθνικές και περιφερειακές κυβερνήσεις, όπως η Ε.Ε., έχουν αρχίσει να εφαρμόζουν μονομερείς ρυθμιστικές πολιτικές, με κίνδυνο να προκαλέσουν εντάσεις με την κυβέρνηση του Ντόναλντ Τραμπ.

Ομοίως, από τη Μεσόγειο μέχρι τα σύνορα ΗΠΑ-Μεξικού, η ροή ανθρώπων με διαφορετικά έθιμα και πεποιθήσεις, από χώρες με διαφορετικά νομικά πλαίσια, φθάνει τα υπάρχοντα μεταναστευτικά συστήματα στα όρια. Ορισμένες από αυτές τις διαφορές μπορεί να είναι κωμικές. Ένας απολυμαντής που ήρθε στο σπίτι μου στο Δελχί, με διαβεβαίωσε ότι θα ήταν απαλλαγμένο από τερμίτες επειδή χρησιμοποιούσε ισχυρά χημικά προσθέτοντας, «αυτά που απαγορεύονται εντελώς στις ΗΠΑ».

Ενώ οι λεπτομέρειες του διεθνούς δικαίου θα συνεχίσουν να συζητούνται επ’ αόριστον, μπορούμε -και πρέπει επειγόντως- να υιοθετήσουμε ένα παγκόσμιο σύνταγμα εδώ και τώρα. Τουλάχιστον ένα τέτοιο πλαίσιο θα περιγράφει τους βασικούς κανόνες συμπεριφοράς που όλοι μπορούν να ακολουθήσουν και θα επιτρέψουν την επιβολή του σε ένα τρίτο μέρος που έχει την εξουσιοδότηση να το κάνει.

Επικαλούμαστε συχνά την ατομική ηθική και τη βασική ανθρώπινη ευπρέπεια όταν προσπαθούμε να επιλύσουμε πολιτικές και πολιτιστικές συγκρούσεις. Το θέμα είναι ότι αν ο καθένας σέβεται το δικαίωμα όλων των άλλων να ακολουθούν τη δική τους θρησκεία, πολλά από τα προβλήματά μας θα εξαφανιστούν. Στην πραγματικότητα, τέτοιες συγκρούσεις είναι συχνά αβάσιμες, επειδή υπάρχουν κάποια έθιμα και πρακτικές που είναι θεμελιωδώς ασυμβίβαστες μεταξύ τους.

Φανταστείτε δύο κοινωνίες. Στη μία, η κυρίαρχη θρησκεία απαιτεί από όλους να οδηγούν στα αριστερά. Στην άλλη, όλοι πρέπει να οδηγούν στα δεξιά. Εάν ήταν να ζήσουν για πάντα σε ξεχωριστά νησιά, θα υπήρχε ειρήνη. Όμως με την παγκοσμιοποίηση και τη μετακίνηση των ανθρώπων στα δύο νησιά, οι συγκρούσεις θα ήταν αναπόφευκτες. Οι κοινωνίες μπορούν είτε να διαιωνίσουν μία τέτοια σύγκρουση μέσω του πολέμου και της κυριαρχίας, είτε να συμφωνήσουν σε έναν κοινό κώδικα. Ορισμένα μέρη ενδέχεται να χρειαστεί να αποζημιωθούν για τις θυσίες τους ή κάθε μέρος μπορεί να χρειαστεί να προσφέρει παραχωρήσεις σε ορισμένα θέματα με αντάλλαγμα ευνοϊκούς όρους για άλλα. Αυτό είναι το σημείο διαπραγμάτευσης και συμβιβασμού, για το οποίο δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική λύση παρά μία διαρκή σύγκρουση. Ο συμβιβασμός είναι σπάνια εύκολος, ειδικά όταν το συμφέρον και η εθνική ταυτότητα αλληλεπικαλύπτονται. Αλλά δεδομένου του βαθμού στον οποίο η παγκοσμιοποίηση έχει ήδη προχωρήσει, δεν μπορούμε απλώς να μείνουμε στη λωρίδα μας και να ελπίζουμε στο καλύτερο. Οι ΗΠΑ, επί μακρόν ηγέτης στην καθιέρωση παγκόσμιων κανόνων, υποχωρούν πίσω από έναν ψυχολογικό τοίχο. Θα χρειαστεί οι απλοί πολίτες, τα μέλη της κοινωνίας των πολιτών και οι θρησκευτικοί ηγέτες να αναγνωρίσουν την ανάγκη για παγκόσμια συνεργασία και να ζητήσουν από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να αναλάβουν πρωτοβουλία.

Copyright: Project Syndicate, 2019
www.project-syndicate.org

naftemporiki.gr