Μένης Κουμανταρέας (1931 – 2014)

Τελευταία ενημέρωση: 17 Μαΐου 2018

Από τους σπουδαιότερους έλληνες πεζογράφους, γνωστός στο ευρύ κοινό από το μυθιστόρημά του «Η φανέλα με το 9», που μετέφερε στη μεγάλη οθόνη ο Παντελής Βούλγαρης το 1988.

Ο Αριστομένης Κουμανταρέας γεννήθηκε στις 17 Μαΐου 1931 στην Αθήνα και ήταν γιος του τραπεζικού και χρηματιστή Αντώνη Κουμανταρέα. Το 1948 έζησε για έξι μήνες κοντά στον αδερφό του πατέρα του στο Λονδίνο, όπου ήρθε σε επαφή με την εκεί πολιτιστική κίνηση. Τον επόμενο χρόνο αποφοίτησε από το Πρότυπο Λύκειο Αθηνών και τη συνέχεια σπούδασε νομικά και φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, χωρίς να ολοκληρώσει τις σπουδές του. Υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία στο ναυτικό ως υποκελευστής και στη συνέχεια εργάστηκε για είκοσι χρόνια ως υπάλληλος σε ναυτιλιακές και ασφαλιστικές εταιρειών.

Στα γράμματα πρωτοεμφανίστηκε το 1961, με μεταφράσεις έργων των Αλμπέρτο Μοράβια, Έρνεστ Χέμινγουεϊ και Τζέιμς Τζόις, στο περιοδικό «Ταχυδρόμος». Το πρώτο βιβλίο, η συλλογή διηγημάτων «Τα μηχανάκια», κυκλοφόρησε το 1962 και περιλαμβάνει ιστορίες καταπιεσμένων εφήβων της εποχής, που αναζητούν διέξοδο στις παρορμήσεις και τα όνειρά τους.

Κατά τη διάρκεια της απριλιανής δικτατορίας πήρε μέρος στην αντιστασιακή έκδοση «Δεκαοχτώ Κείμενα» και οδηγήθηκε τρεις φορές σε δίκη για το δεύτερο βιβλίο του «Το αρμένισμα», που είχε τιμηθεί με κρατικό βραβείο διηγήματος. Το 1969 αποδέχθηκε υποτροφία του ιδρύματος «Φορντ», η οποία συνετέλεσε στην ολοκλήρωση του μυθιστορήματός του «Βιομηχανία Υαλικών» και το 1972 σπούδασε με υποτροφία στο Βερολίνο για έξι μήνες.

Το βιβλίο του «Δύο φορές Έλληνας», μία τοιχογραφία της ελληνικής κοινωνίας από το 1949 έως το 1990, αποτέλεσε μεγάλη εκδοτική επιτυχία το 2001. Κείμενά του δημοσιεύτηκαν σε πολλά λογοτεχνικά περιοδικά, όπως τα «Εκλογή», «Επιθεώρηση Τέχνης», «Τραμ», «Ηριδανός», «Ο Ταχυδρόμος», «Οδός Πανός», «Η Λέξη».

Τιμήθηκε τέσσερις φορές με το κρατικό βραβείο πεζογραφίας (1967 για το «Αρμένισμα», 1975 για τη «Βιοτεχνία Υαλικών», το 1997 για τη συλλογή « Η μυρωδιά τους με κάνει να κλαίω» και το 2002 για τον «Ωραίο Λογαχό»). Το 2001 έλαβε το βραβείο Blue Book για το μυθιστόρημά του «Ο ωραίος λοχαγός». Το 2008 η Ακαδημία Αθηνών τον τίμησε για το σύνολο του έργου του.

Έργα του μεταφράστηκαν στα αγγλικά, γαλλικά, ρωσικά γερμανικά, ενώ ο ίδιος μετέφρασε κυρίως αγγλοσάξωνες συγγραφείς. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων και από το 1982 ως το 1986 διετέλεσε μέλος του Δ.Σ. της Εθνικής Λυρικής Σκηνή.

Το 1971 έγραψε το σενάριο της ταινίας του Παντελή Βούλγαρη «Το προξενιό της Άννας», ενώ τρία δικά του έργα μεταφέρθηκαν στο θέατρο, τη μικρή και τη μεγάλη οθόνη: «Κυρία Κούλα» (το 1983 στην τηλεόραση σε σκηνοθεσία Διαγόρα Χρονόπουλου και το 1987 στο θέατρο σε σκηνοθεσία Νίκου Μαστοράκη), «Τα Καημένα» (το 1987 για την τηλεόραση σε σκηνοθεσία Γιάννη Διαμαντόπουλου) και «Η φανέλα με το 9» (το 1988 για τον κινηματογράφο σε σκηνοθεσία Παντελή Βούλγαρη).

Ο Μένης Κουμανταρέας τοποθετείται χρονολογικά στη λεγόμενη δεύτερη μεταπολεμική γενιά της ελληνικής πεζογραφίας. Η γραφή του κινείται στα όρια ανάμεσα στον κοινωνικό ρεαλισμό με έμφαση στην απεικόνιση των αλλοτριωτικών κοινωνικών μηχανισμών και την ποιητική έκφραση του αισθήματος της φθοράς και της χαμένης αθωότητας της νεανικής ηλικίας.

Ο Μένης Κουμανταρέας βρέθηκε νεκρός στο διαμέρισμά του στην Κυψέλη τα ξημερώματα της 6ης Δεκεμβρίου 2014. Η αστυνομία αποδίδει τον θάνατό του σε εγκληματική ενέργεια.

Εργογραφία

Πεζογραφία

Τα μηχανάκια (Φέξης, 1962)
Το αρμένισμα (Κολλάρος, 1967)
Τα καημένα (Κέδρος, 1972)
Βιοτεχνία υαλικών (Κέδρος, 1975)
Η κυρία Κούλα (Κέδρος,1978)
Το κουρείο (Κέδρος, 1979)
Σεραφείμ και Χερουβείμ (Κέδρος, 1981)
Ο ωραίος λοχαγός (Κέδρος,1982)
Η φανέλλα με το εννιά (Κέδρος, 1986)
Πλανόδιος σαλπιγκτής (Κέδρος, 1989)
Η συμμορία της άρπας (Κέδρος, 1993)
Θυμάμαι τη Μαρία (Καστανιώτης, 1994)
Η μυρωδιά τους με κάνει να κλαίω (Κέδρος, 1996)
Δύο φορές Έλληνας (Κέδρος, 2001)
Nώε (Κέδρος, 2003)
Η γυναίκα που πετάει (Κέδρος, 2006)
Θυμάμαι την Μαρία (Καστανιώτης, 2007)
Το Show είναι των Ελλήνων (Κέδρος, 2008)
Σ’ ένα στρατόπεδο άκρη στην ερημιά (Κέδρος, 2009)
Ξεχασμένη φρουρά (Καστανιώτης, 2010)
Οι αλεπούδες του Γκόσπορτ (Κέδρος, 2011)
Ο θησαυρός του χρόνου (Πατάκης, 2014)

Μετάφραση

Χέρμαν Χέσε, Ντέμιαν (1961)
Κάρσον ΜακΚάλερς, Η μπαλάντα του λυπημένου καφενείου (1969)
Γουίλιαμ Φόκνερ, Καθώς ψυχορραγώ (1970)
Λιούις Κάρολ, Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων (1972)
Γκέοργκ Μπίχνερ, Λεντς (1977)
Χέρμαν Μέλβιλ,, Μπάρτεμπλυ ο γραφιάς και άλλες ιστορίες (Οδυσσέας, 1980)
Φ.Σ. Φιτζέραλντ , Το πλουσιόπαιδο (1980, 1996)
Έρνεστ Χέμινγουεϊ, Οι φονιάδες (Κέδρος, 1995)
Ε.Α Πόε, Στη δίνη του Μάελστρομ (Κέδρος, 1995)
Χέρμαν Μέλβιλ, Τρεις απόκληροι. Μπάρτλεμπυ, ο γραφιάς. Ο βιολιστής. Τζίμυ Ρόουζ (Καστανιώτης, 2010)