Εισαγωγή

Ο Καρλ Φον Κλαούζεβιτς (1780-1831) ήταν αξιωματικός του Πρωσικού Στρατού και κατά τη διάρκεια της σταδιοδρομίας του άσκησε κυρίως επιτελικά καθήκοντα, συμμετέχοντας στους Πολέμους της Πρωσίας κατά της Γαλλίας καθώς και στους Ναπολεόντειους Πολέμους. Το σημαντικότερο έργο του Vom Kriege (Περί Πολέμου) αν και ημιτελές, εκδόθηκε από τη σύζυγό του μετά το θάνατο του, το 1832.

Σύμφωνα με τα όσα αναφέρει στο έργο του ο Κλαούζεβιτς, η πολιτική είναι η μήτρα του πολέμου, αφού ο πόλεμος διεξάγεται πάντοτε με γνώμονα την επίτευξη των αντικειμενικών σκοπών που έχει θέσει η πολιτική ηγεσία, η οποία καλείται να γνωρίζει σαφώς τι επιδιώκει και να έχει μια ιδέα για το πώς θα χρησιμοποιήσει τους παράγοντες ισχύος του κράτους, για να το επιτύχει. Ο Κλαούζεβιτς στο έργο του  Περί του Πολέμου, δίνει τους κλασικούς ορισμούς για το τι είναι πόλεμος. Έτσι, τον ορίζει ως τη «συνέχεια της πολιτικής με άλλα μέσα» και ως μια «πράξη βίας για την επιβολή της θελήσεως μας στον αντίπαλο» Στο έργο του, σημαντική θέση κατέχει η «παράδοξη Τριάδα», δηλαδή ο Λαός, ο Στρατός, και η Κυβέρνηση, η οποία εάν βρίσκεται σε ισορροπία, αποτελεί κριτήριο επιτυχίας για την έκβαση ενός πολέμου. Με βάση τα ανωτέρω, το παρόν άρθρο έχει ως σκοπό την παρουσίαση της παράδοξης Τριάδας του Κλαούζεβιτς, της αλληλεπίδρασης δηλαδή των τριών στοιχείων της, τα οποία επηρεάζουν με καθοριστικό τρόπο την έκβαση ενός πολέμου, καθώς και την ανάδειξη της σημασίας της σε ένα ενδεχόμενο ελληνοτουρκικό πόλεμο.

 

Η Τριάδα του Κλαούζεβιτς: Λαός – Στρατός – Κυβέρνηση

Σύμφωνα με τα όσα αναφέρει ο Κλαούζεβιτς στο έργο του, τρία είναι τα βασικά στοιχεία τα οποία θα πρέπει να βρίσκονται σε ισορροπία για να κερδηθεί ένας πόλεμος. Το πρώτο στοιχείο αφορά στα πάθη, στη βία και στο εχθρικό συναίσθημα, τα οποία θα πρέπει να διακατέχουν τον Λαό. Το δεύτερο στοιχείο αφορά στην τύχη και το απρόβλεπτο που αναφέρονται στο Στρατό και το τρίτο αφορά στην πολιτική καθοδήγηση της Κυβέρνησης, η οποία με γνώμονα την λογική ορίζει επακριβώς τους πολιτικούς στόχους ενός πολέμου. Πρόκειται, λοιπόν, για μια αλληλεπιδραστική ομάδα στοιχείων, η ισορροπία των οποίων επηρεάζει την εξέλιξη και την έκβαση του πολέμου. Όπως χαρακτηριστικά παρατηρεί και ο Christopher Bassford είναι αδύνατη η σύλληψη της συνολικής δομής των ιδεών του Κλαούζεβιτς, χωρίς την κατανόηση και εκτίμηση της παραπάνω Τριάδας. Προκειμένου, λοιπόν, να κατανοηθεί η σχέση μεταξύ των τριών αυτών στοιχείων (Λαός-Στρατός-Κυβέρνηση) θα αναλυθεί κάθε ένα ξεχωριστά.

Λαός

Το πρώτο από τα στοιχεία που συνθέτουν τη Τριάδα του Κλαούζεβιτς είναι ο Λαός, χωρίς την ενεργή συμμετοχή του οποίου είναι αδύνατη η προσφυγή ενός κράτους στον πόλεμο. Η συνεισφορά του λαού στην ουσία, αφορά σε προσφορά χρήματος και αίματος. Προκειμένου λοιπόν, ο Λαός να υποστηρίξει τον πόλεμο θα πρέπει να διακατέχεται από έντονα συναισθήματα, όπως αυτό της εχθρότητας και του μίσους προς τον αντίπαλο. Τα αισθήματα αυτά έχουν σχέση με την ιστορική μνήμη κάθε λαού και τα συμφέροντα του, όπως διακυβεύονται σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο.

Στρατός

Το δεύτερο στοιχείο συνιστά την αντιστοίχιση του παιχνιδιού της πιθανότητας και της ευκαιρίας με το Στρατό, δηλαδή το Διοικητή και το στράτευμά του. Σύμφωνα με τον Κλαούζεβιτς τα δύο βασικά στοιχεία που επηρεάζουν την εξέλιξη του πολέμου από την πλευρά του Στρατού είναι η τύχη και η “ιδιοφυΐα” του Διοικητή. Ο Κλαούζεβιτς στο έργο του αναφέρεται στην “ιδιοφυΐα” (genius) του Διοικητή, καθώς αποτελεί στοιχείο που μπορεί να επηρεάσει την έκβαση του πολέμου. Από την άλλη όμως υπάρχει και το στοιχείο της τύχης, δηλαδή το τυχαίο περιστατικό στο πεδίο της μάχης το οποίο είναι δυνατόν να έχει απρόβλεπτη επίδραση. Για παράδειγμα, η βροχή που ξέσπασε μια ημέρα πριν τη Μάχη του Βατερλό έπαιξε καταλυτικό ρόλο στην ήττα του Ναπολέοντα. Έτσι, η επίδρασή της τύχης άλλαξε όλα τα δεδομένα.

Κυβέρνηση

Σύμφωνα με τον Κλαούζεβιτς η απόφαση για προσφυγή στον πόλεμο θα πρέπει να λαμβάνεται από την εκάστοτε πολιτική ηγεσία, αφού πρώτα έχει καθορισθεί ο πολιτικός του στόχος. Ο στόχος αυτός θα πρέπει να είναι τέτοιος  ώστε να μην μπορεί να επιτευχθεί παρά μόνο με πόλεμο, ως πράξη επιβολής της θελήσεως του ενός, στον αντίπαλο του. Έτσι, η Κυβέρνηση, σε αντίθεση με το Λαό που διακατέχεται από εχθρικά συναισθήματα, θα πρέπει να προσδιορίσει με την λογική τον σκοπό του πολέμου, καθώς και το σημείο μέχρι το οποίο μπορεί να φθάσει επιδιώκοντας τον. Στην περίπτωση λοιπόν, που η Κυβέρνηση αποφασίσει να προσφύγει σε πόλεμο μη θέτοντας επακριβώς τον πολιτικό στόχο αυτού και διακατέχεται όχι από την λογική και την ψυχρότητα των υπολογισμών, αλλά από τα συναισθήματα μίσους και εχθρότητας (αποκλειστικό χαρακτηριστικό του Λαού), θα υπάρχει κίνδυνος η χώρα να εμπλακεί σε ένα πόλεμο χωρίς καθαρούς στόχους, ο οποίος να έχει ως αποτέλεσμα την ήττα. Αυτό θα συμβεί καθώς η απόφαση προσφυγής δεν θα βασίζεται σε αντικειμενικά κριτήρια, αλλά θα είναι αποτέλεσμα σωρείας έντονων συναισθημάτων που θα έχουν θολώσει τον πραγματικό σκοπό της προσφυγής σε πόλεμο.

Εφαρμογή της Τριάδας

Προκειμένου να κατανοήσουμε καλύτερα το πως εφαρμόζεται και στην πράξη η Τριάδα του Κλαούζεβιτς, παρατίθενται δύο αντιπροσωπευτικά παραδείγματα από την Ελληνική ιστορία. Το πρώτο αφορά στον Ελληνο-Ιταλικό Πόλεμο του 1940-41 και το δεύτερο στη Μικρασιατική Εκστρατεία.

Όσον αφορά το πρώτο παράδειγμα ο τορπιλισμός του καταδρομικού πλοίου «ΈΛΛΗ» στο λιμάνι της Τήνου, την 15^η Αυγούστου 1940 ενίσχυσε στον Λαό τα ήδη υπάρχοντα αισθήματα αγανάκτησης, εχθρότητας και μίσους εναντίον των Ιταλών, λόγω της εφαρμοσμένης αναθεωρητικής πολιτικής τους. Ωστόσο, δεν υπήρξε αύξηση της έντασης με την Ιταλία, παρά μόνο αύξηση της προπαρασκευής του Στρατού, στην βάση των ετοιμασιών που ήδη είχαν ξεκινήσει, όπως η Γραμμή Μεταξά κατά μήκος των Ελληνοβουλγαρικών συνόρων, η οποία κατασκευάστηκε με σκοπό την ενίσχυση της άμυνας της χώρας σε περίπτωση εισβολής από τον Βορρά. Με αυτό τον τρόπο η Κυβέρνηση διέθεσε χρόνο για την εκτίμηση της κατάστασης στην βάση λογικών κριτηρίων, χωρίς να επηρεάζεται από άλλους παράγοντες καθορίζοντας έτσι στη βάση της λογικής τον πολιτικό σκοπό του επερχόμενου πολέμου.

Το πρωί της 28^ης Οκτωβρίου 1940, Λαός-Στρατός-Κυβέρνηση βρίσκονταν σε μια ιδανική ισορροπία. Συγκεκριμένα ο Λαός, εμποτισμένος από αισθήματα εχθρότητας εμπιστεύτηκε την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία πιστεύοντας στο δίκαιο του αγώνα και στη νικηφόρα έκβαση του πολέμου. Η έναρξη του πολέμου βρήκε τους Έλληνες πιλότους καλύτερα εκπαιδευμένους από τους Ιταλούς, ενώ η μαχητική ισχύς των Ελληνικών όπλων ήταν υπέρτερη στο Θέατρο Επιχειρήσεων Ηπείρου, καθόσον η Ιταλία διεκπεραίωσε λιγότερες Μεραρχίες στην Αλβανία, λόγω της μετριοπάθειας της Ελληνικής Κυβέρνησης και της μυστικής προετοιμασίας του στρατεύματος. Όσον αφορά τη Κυβέρνηση, με την απόφαση της να προσφύγει στον πόλεμο πέτυχε την ενότητα του Λαού, καθόσον έπραξε αυτό ακριβώς που ήθελε η πλειοψηφία, δηλαδή τον πόλεμο μέχρι εσχάτων, στο μοτίβο των πολεμιστών του 1821, «καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή, παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή» ή της απάντησης του Λεωνίδα στους Πέρσες, δηλαδή «Μολών Λαβέ».

Το δεύτερο παράδειγμά αφορά στη Μικρασιατική Εκστρατεία, η οποία ξεκίνησε με τις καλύτερες προϋποθέσεις ωστόσο, οδήγησε στην καταστροφή. Ήταν προφανές ότι ο αρχικός πολιτικός σκοπός του πολέμου δεν ήταν πλέον εφικτός και έπρεπε να αναθεωρηθεί, καθώς και το στοιχείο της Τριάδας που αφορά στο Λαό δεν είχε σταθμιστεί σωστά καθότι ήταν κουρασμένος από τον συνεχή δεκαετή πόλεμο με απόρροια τη σταδιακή απόσυρση της υποστήριξής του στην Κυβέρνηση. Μπορεί και σε αυτή την περίπτωση να υπήρχαν αντίστοιχα αισθήματα μίσους και εχθρότητας, παρόλα αυτά όμως τα αισθήματα κόπωσης και απογοήτευσης υπερίσχυσαν. Το ηθικό του Στρατού λοιπόν, ήταν αρκετά χαμηλό καθώς είχε καταπονηθεί από τον πολυετή πόλεμο και ταλαιπωρηθεί από τη διχόνοια. Όσο δεν υπήρχε καθαρός πολιτικός στόχος, δεν ήταν δυνατόν να καταρτιστεί στρατιωτική στρατηγική και να οριστεί ο στρατιωτικός σκοπός του πολέμου, με αποτέλεσμα η “ιδιοφυΐα” του Διοικητή να χαθεί και μαζί της να χαθεί και η ικανότητά του να εκμεταλλευτεί το παιχνίδι της πιθανότητας και της ευκαιρίας στο πεδίο των επιχειρήσεων.

Το αποτέλεσμα όλων των παραπάνω, ήταν ο συσχετισμός της μαχητικής ισχύος των αντιπάλων να αλλάξει εις βάρος της Ελλάδας ενώ η χώρα απομονώθηκε και διπλωματικά αλλάζοντας εξ ολοκλήρου το σκηνικό της ισορροπίας της Τριάδας. Έτσι λοιπόν, η ισορροπία που υπήρχε στην αρχή της εκστρατείας, δεν υπήρξε και κατά τη συνέχεια της, οπότε με αυτό τον τρόπο η απώλεια του πολέμου ήταν αναμενόμενο επακόλουθο.

Ισορροπία της Τριάδας

Το στοιχείο του Λαού, του Στρατού και της Κυβέρνησης στον πόλεμο πρέπει να βρίσκονται σε ισορροπία και οποιοσδήποτε το αγνοήσει πρόκειται να αποτύχει. Τα στοιχεία αυτά όταν διεξάγεται ένας πόλεμος θα πρέπει να βρίσκονται σε ισορροπία, ακριβώς όπως ένα εκκρεμές ισορροπεί μεταξύ τριών μαγνητών. Ανεξάρτητα λοιπόν, από το είδος του πολέμου για να υπάρξει θετική έκβαση του πολέμου απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί η αποκατάσταση και των τριών αυτών στοιχείων, η σχέση των οποίων θα πρέπει πάντοτε να βρίσκεται εντός των πλαισίων ισορροπίας.

Εφαρμογή της Τριάδας του Κλαούζεβιτς  στην περίπτωση της Τουρκίας

Σε αυτό το σημείο και με βάση τα όσα αναλύσαμε παραπάνω θα ήταν σκόπιμο να θέσουμε τους ακόλουθους προβληματισμούς. Τι θα γινόταν στην περίπτωση εμπλοκής Ελλάδας και Τουρκίας; Έχει εφαρμογή, η τριάδα του Κλαούζεβιτς;

Για να απαντήσουμε στο παραπάνω ερώτημα αρχικά θα πρέπει να εξετασθεί αν η Τριάδα του Κλαούζεβιτς εφαρμόζεται στην περίπτωση της Τουρκίας. Όπως, αναφέραμε και παραπάνω τα τρία στοιχεία που την συνθέτουν είναι ο Λαός, ο Στρατός και η Κυβέρνηση. Στην περίπτωση της Τουρκίας λοιπόν, ο Λαός  έχει εμποτιστεί από ιδέες όπως «τα σύνορα της καρδιάς» και το «γαλάζια πατρίδα», στη βάση μιας νεοθωμανικής πολιτικής όπως εκφράστηκε στο βιβλίο του Νταβούτογλου. Εν συνεχεία, όσον αφορά το Στρατό της Τουρκίας έχει συμμετρικό πλεονέκτημα λόγω εξοπλισμών και αριθμητικών δεδομένων. Αναλυτικότερα, περίπου 355.000 άνδρες υπηρετούν αυτή τη στιγμή στους τρεις κλάδους των Ενόπλων Δυνάμεων της γειτονικής χώρας, σε αντίθεση με τους 141.000 που υπηρετούν στην Ελλάδα, ενώ ο στρατός ξηράς της χώρας μας διαθέτει συνολικά 1.341 άρματα μάχης έναντι 2.492 της Τουρκίας. Τέλος, όσον αφορά τη Κυβέρνηση της έχει καθαρούς πολιτικούς αναθεωρητικούς στόχους τους οποίους τους θέτει καθημερινά και άπαντες γίνονται γνώστες τους, από τα ΜΜΕ.

Σύμφωνα, λοιπόν, με τα όσα θέσαμε και παραπάνω κατανοούμε πως σε περίπτωση σύρραξης με την Ελλάδα, η Τουρκία διαθέτει και τα τρία στοιχεία της Τριάδας του Κλαούζεβιτς, Με αυτές τις προϋποθέσεις, λοιπόν, είναι δυνατόν να καταστεί εφικτή η διατήρηση της ισορροπίας της Τριάδας, με αποτέλεσμα η θετική έκβαση του πολέμου να είναι προς όφελος της.

Ωστόσο, θα ήταν σκόπιμο να αναρωτηθούμε και το τι μπορεί η Ελλάδα να κάνει από τη μεριά της προκειμένου να αντιμετωπίσει την επιθετικότητα της Τουρκίας. Σε μια ενδεχόμενη εμπλοκή με τη Τουρκία, η Ελλάδα θα μπορούσε να εφαρμόσει τα όσα πρεσβεύει ο Κλαούζεβιτς, ώστε τα στοιχεία της Τριάδας να βρίσκονται σε πλήρη ισορροπία πετυχαίνοντας τη θετική έκβαση του πολέμου; Ερώτημα που αφήνεται ανοιχτό προκειμένου να τροφοδοοτήσει την αναζήτηση, την έρευνα και το όραμα της συνέχειας του Ελληνισμού.

Συμπεράσματα

Συνοψίζοντας, η ιδέα της Τριάδας του Κλαούζεβιτς χρησιμοποιήθηκε τις τελευταίες δεκαετίες ως ένα πολύτιμο αναλυτικό εργαλείο το οποίο αποτέλεσε τη βάση για την ερμηνεία της εξέλιξης και της έκβασης του πολέμου. Όπως αναλύθηκε παραπάνω η παράδοξη αυτή Τριάδα αποτελείται από α) τη πρωτογενή βιαιότητα (μίσος – εχθρότητα) που αφορά στο Λαό, β) το παιχνίδι της πιθανότητας και της ευκαιρίας που αφορά το Στρατό καθώς και από γ) το στοιχείο της υπαγωγής, ως όργανο πολιτικής της Κυβέρνησης.

Συνεκτικός δεσμός και των τριών αυτών συστατικών είναι η κατανόηση και η πίστη στον πολιτικό σκοπό του πολέμου, στον οποίο εφόσον πιστέψουν, ο Λαός από τη μία θα τον υποστηρίξει με πάθος, ο Στρατός από την άλλη θα τον επιδιώξει με αυτοθυσία και τέλος, η Κυβέρνηση θα επιμείνει για την επίτευξή του πολιτικού σκοπού του. Προκειμένου, λοιπόν, να υπάρξει θετική έκβαση του πολέμου απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί η ύπαρξη της ισορροπίας των παραπάνω στοιχείων. Έτσι, λοιπόν, και στην περίπτωση μιας ενδεχόμενης εμπλοκής της Ελλάδας με την Τουρκία, όπως αναφερθήκαμε και παραπάνω, η Ελλάδα για να νικήσει θα πρέπει από τον καιρό της ειρήνης να έχει προετοιμάσει τον λαό και τον στρατό στη βάση των τεθέντων πολιτικών της στόχων. Συνεπώς, προκειμένου και η Ελλάδα να είναι έτοιμη σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα πρέπει η εκάστοτε Κυβέρνηση να αναλογιστεί με ποιους τρόπους και ποια μέσα θα μπορούσε να ισορροπήσει την Παράδοξη Τριάδα του Κλαούζεβιτς.