Ομηρικοί στίχοι στο φως 19 αιώνες μετά

Κρυβόταν για 19 αιώνες μέσα σε έναν λιθοσωρό. Κανείς δεν την είχε προσέξει όπως ήταν καμωμένη από ένα ταπεινό υλικό – τον πηλό – και χωμένη ανάμεσα σε χώματα και πέτρες. Δεν ήταν τυχερή, καθώς για λίγα μόνο μέτρα έμεινε εκτός της περίφραξης ενός από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους, εκείνου της Αρχαίας Ολυμπίας. Η μικρή το δέμας όμως – περίπου 20×20 εκ. – πήλινη πλάκα που χρονολογείται στη ρωμαϊκή εποχή φαίνεται ότι έκρυβε μία έκπληξη: στην περιορισμένη επιφάνειά της βρέθηκαν χαραγμένοι 13 στίχοι από την ραψωδία ξ της ομηρικής «Οδύσσειας» («Οδυσσέως προς Εύμαιον ομιλία»), που ενδέχεται να χρονολογούνται πριν από τον 3ο αι μ.Χ.

Είναι όμως αυτό αρκετό ώστε η επίσημη ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού να κάνει λόγο για «το παλαιότερο σωζόμενο γραπτό απόσπασμα των ομηρικών επών που έχει έρθει στο φως», αν βεβαίως «αυτή η προκαταρκτική χρονολόγηση επιβεβαιωθεί κατά τη συστηματική μελέτη της επιγραφής που έχει ήδη αρχίσει»; Και μάλιστα όταν μια απλή έρευνα στο Διαδίκτυο αποδεικνύει ότι υπάρχουν πάπυροι με αποσπάσματα ομηρικών επών που χρονολογούνται τουλάχιστον ήδη αρκετούς αιώνες νωρίτερα; «Σαφώς και έχουν εντοπιστεί πρωιμότερα κείμενα με αποσπάσματα των ομηρικών επών γραμμένα σε παπύρους θαμμένους στην άμμο της Αιγύπτου. Και στην Ελλάδα όμως υπάρχει η εξαιρετική περίπτωση του παπύρου του Δερβενίου που χρονολογείται στον 4ο αι. π.Χ. και περιέχει αποσπάσματα των ομηρικών έργων ή τουλάχιστον ποίησης στενά συνδεδεμένης με την ομηρική. Αυτό δεν σημαίνει βεβαίως ότι θα πρέπει να υποτιμήσουμε την απόλαυση που μπορεί να προσφέρει η ιδέα και μόνο ότι βρέθηκαν ομηρικοί στίχοι πάνω σε μια πήλινη πλάκα, θαμμένη στο ελληνικό χώμα» σχολίαζε χθες στα «ΝΕΑ» ο ειδικός στην ποίηση του Ομήρου καθηγητής Συγκριτικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, διευθυντής του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών του ίδιου πανεπιστημίου, Γκρέγκορι Ναζ.

Χαμένοι στη μετάφραση. Τι συνέβη λοιπόν και το ΥΠΠΟ έκανε λόγο για «το παλαιότερο ίσως σωζόμενο γραπτό απόσπασμα των ομηρικών επών που έχει έρθει στο φως»; Ολα δείχνουν πως χάθηκε το θέμα στη μετάφραση μεταξύ Ελλάδας – Γερμανίας. Κι όπως μας εξήγησε τελικά η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ηλείας Ερωφίλη – Ιριδα Κόλλια, οι έρευνες ενδέχεται να αποδείξουν ότι «πρόκειται για μία από τις παλαιότερες – ίσως και την παλαιότερη – καταγραφές του συγκεκριμένου αποσπάσματος από τη ραψωδία ξ της “Οδύσσειας”», που αφορά τη συνομιλία του Οδυσσέα με τον χοιροβοσκό Εύμαιο. Απέδωσε δε την ελλιπή διατύπωση της επίσημης ανακοίνωσης, η οποία ουσιαστικά παραποιεί την αλήθεια, στην περιορισμένη γνώση ελληνικών των γερμανών συνεργατών του προγράμματος. Η χρονολόγηση και κατά συνέπεια το αν η πλάκα, στην πήλινη επιφάνεια της οποίας χαράχτηκαν οι 13 ομηρικοί στίχοι πριν ψηθεί στον 2ο αι. μ.Χ. και η οποία ήρθε στο φως τον περασμένο Σεπτέμβριο, είναι όντως μοναδικής σημασίας θα φανεί από την περαιτέρω έρευνα, η οποία είναι εκείνη που θα αναδείξει τη σπουδαιότητα του ευρήματος ως αρχαιολογικού, επιγραφικού, φιλολογικού και ιστορικού τεκμηρίου και θα διαφωτίσει τους ειδικούς για τον ρόλο που είχαν τα ομηρικά έπη στη ρωμαϊκή εποχή.

Το γεγονός ότι η πήλινη πλάκα βρέθηκε κατά τη διάρκεια επιφανειακών ερευνών δεν επιτρέπει στους επιστήμονες να γνωρίζουν αν συνδεόταν με μια πλούσια έπαυλη ή έναν χώρο εκπαιδευτικού ή θρησκευτικού χαρακτήρα. Εκτιμούν όμως ότι είναι πολύ δύσκολο να βρεθούν μπροστά σε ένα ανάλογο εύρημα τόσο επειδή το πρόγραμμα «Ο πολυδιάστατος χώρος της Ολυμπίας», στο πλαίσιο του οποίου αποκαλύφθηκε η πλάκα, έχει λήξει, αλλά και επειδή ο εντοπισμός της οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην τύχη, καθώς δεν επρόκειτο για συστηματική ανασκαφή.

Ποιος ήταν ο ρόλος της πήλινης πλάκας που αποκαλύφθηκε στο πλαίσιο τριετούς επιφανειακής έρευνας υπό τη διεύθυνση της δρος Ερωφίλης – Ιριδας Κόλια, σε συνεργασία με τους καθηγητές Φρανζίσκα Λανγκ, Μπριγκίτα Εντερ, Αντρέας Βοτ και Χανς Χοακίμ Γκέρκε εκ μέρος του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου και των Πανεπιστημίων Ντάρμσταντ, Τίμπινγκεν, Φρανκφούρτης και Μάιντς δεν έχει επίσης αποσαφηνιστεί. Ηταν από ένα σημειωματάριο ενός ραψωδού; Μια «σελίδα» από ένα «βιβλίο» της εποχής; «Είναι και δική μας απορία» λέει η αρμόδια αρχαιολόγος. «Ελπίζουμε ότι η μελλοντική έρευνα θα δώσει τις απαντήσεις».

Επιστροφή στην Ιθάκη