Τα έθιμα της Πρωτοχρονιάς σε όλη την Ελλάδα

Η γιορτινή ατμόσφαιρα στις όμορφα στολισμένες πόλεις και στα χωριά συνεχίζεται με τα έθιμα της Πρωτοχρονιάς που αναβιώνουν σε διάφορα μέρη της Ελλάδας.

Στη  χώρα μας τηρούνται πολλά έθιμα για καλή τύχη όλο τον χρόνο, όπως το «ποδαρικό», το κρέμασμα της κρεμμύδας στην πόρτα και το σπάσιμο του ροδιού. Από τα αρχαία χρόνια ακόμα, τόσο η κρεμμύδα όσο και το ρόδι αποτελούσαν σύμβολα ευημερίας, αφθονίας για την οικογένεια και καλοτυχίας για τους απογόνους.

Με την αλλαγή του χρόνου, την ημέρα της Πρωτοχρονιάς, σπάμε ένα ρόδι μπροστά στην πόρτα του σπιτιού μας. Το σπάσιμο του ροδιού είναι ένα από τα πιο γνωστά και τα πιο αγαπημένα έθιμα της πατρίδας μας. Το ρόδι, εξάλλου, είναι σύμβολο τύχης και ευημερίας.

Εκτός από το σπάσιμο του ροδιού, το κόψιμο της βασιλόπιτας, το «καλό ποδαρικό» και τα -απαραίτητα πλέον- γούρια για το σπίτι είναι κάποια από τα έθιμα που τηρούνται ακόμα…

Το σπάσιμο του ροδιού

Το σπάσιμο του ροδιού το πρωί της Πρωτοχρονιάς, μετά την εκκλησιαστική λειτουργία του Αγίου Βασιλείου, είναι μια παράδοση που τη συναντάμε σε πολλές περιοχές της Ελλάδας.

Ο νοικοκύρης κάθε σπιτιού φέρει στον εκκλησιασμό μαζί του ένα ρόδι. Όταν η οικογένεια επιστρέφει στο σπίτι, ο νοικοκύρης δεν μπαίνει μέσα μαζί με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας. Πρέπει να χτυπήσει το κουδούνι της εξώπορτας και να του ανοίξουν, καθώς δεν πρέπει να χρησιμοποιήσει το κλειδί του. Μπαίνοντας ως καλεσμένος, με το δεξί πόδι, θα είναι αυτός που θα κάνει το καλό ποδαρικό, κρατώντας το ρόδι στο χέρι.

Στη συνέχεια, ρίχνει κάτω το ρόδι με δύναμη, ώστε να σπάσει και να πεταχτούν οι ρώγες-σπόροι του παντού, ενώ ταυτόχρονα λέει: «Με υγεία , ευτυχία και χαρά το νέο έτος κι όσες ρώγες έχει το ρόδι, τόσες λίρες να έχει η τσέπη μας όλη τη χρονιά».

Οι κολόνιες

Στην Κεφαλονιά, καθώς και στα υπόλοιπα Επτάνησα, το βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς, οι κάτοικοι του νησιού γεμάτοι χαρά για τον ερχομό του νέου χρόνου κατεβαίνουν στους δρόμους κρατώντας μπουκάλια με κολόνιες και ραίνουν ο ένας τον άλλον τραγουδώντας: «Ήρθαμε με ρόδα και με ανθούς να σας ειπούμε χρόνους πολλούς», ευλογώντας έτσι τον ερχομό του νέου έτους, ευχόμενοι μακροζωία και ευρωστία.

Η ευχή που ανταλλάσσουν για τον χρόνο που φεύγει είναι: «Καλή Αποκοπή», δηλαδή «με το καλό να αποχωριστούμε τον παλιό χρόνο».

Το πρωί της Πρωτοχρονιάς η μπάντα του δήμου περνάει από όλα τα σπίτια και τραγουδάει καντάδες και κάλαντα: «Πάλιν ακούσατε άρχοντες πάλι να σας ειπούμε ότι και αύριον εστί ανάγκη να χαρούμε και να πανηγυρίζουμε Περιτομήν Κυρίου, την εορτή του Μάκαρος Μεγάλου Βασιλείου».

Τα Μπουμπουσάρια ή ραγκουτσάρια

Μπουμπουσάρια ή ραγκουτσάρια ονομάζονται στη Δυτική Μακεδονία τα τοπικά καρναβάλια της Πρωτοχρονιάς και των Θεοφανίων. Μπουμπουσάρια τα λένε κυρίως στη Σιάτιστα και τα γύρω χωριά, καθώς και στα Βλαχοχώρια των Γρεβενών. Ως ραγκουτσάρια είναι γνωστά σε ολόκληρο τον υπόλοιπο Νομό Κοζάνης και στην Καστοριά. Μάλιστα εκεί ως ραγκουτσάρια αναφέρονται τα καρναβάλια της 7ης και 8ης Ιανουαρίου, την ημέρα του Αϊ-Γιάννη και την επομένη.

Στη Σιάτιστα τα μπουμπουσάρια γίνονται -εκτός από την Πρωτοχρονιά- κυρίως τα Θεοφάνια, ενώ σε όλα τα άλλα χωριά του Βοΐου μόνο την Πρωτοχρονιά, με εξαίρεση την Εράτυρα. Εκεί το ωραίο αυτό έθιμο το συναντούμε την επομένη της Πρωτοχρονιάς.

Στα Βλαχοχώρια την παραμονή των Θεοφανίων οι διάφορες παρέες των μεταμφιεσμένων νέων αποτελούσαν συγκροτημένες παρέες, σχεδόν στερεότυπες πάντα: η νύφη, ο γιατρός, ο γκέκας, ο αρματολός και ο σαλός (τρελός), που κατά κανόνα ήταν φορτωμένος με τα κουδούνια. Σε πολλά μέρη τα ραγκουτσάρια έκαναν επισκέψεις και στα διπλανά χωριά και, μάλιστα, όταν δύο παρέες συναντιόνταν στους δρόμους, πιάνονταν από τα μπράτσα και χτυπώντας τα κουδούνια με δύναμη, η κάθε παρέα προσπαθούσε να αναγκάσει τους αντιπάλους σε υποχώρηση.

Στη Σιάτιστα και στα γύρω χωριά, οι μικροί μεταμφιεσμένοι γυρίζουν στα σπίτια ή σταματούν τους μεγάλους στον δρόμο και τραγουδώντας «Και βάλε το χεράκι σου στην αργυρή σου τσέπη…» προσπαθούν να τους αποσπάσουν χρήματα.

Οι ρόδες στη Δεσκάτη

Καίνε λάστιχα την παραμονή της ΠρωτοχρονιάςΈνα έθιμο που συνηθίζεται από τους νεαρούς κατοίκους της περιοχής είναι η συλλογή παλιών λάστιχων αυτοκινήτων για να τα κάψουνε την παραμονή της Πρωτοχρονιάς. Τα λάστιχα συλλέγονται όλο τον χρόνο με ιδιαίτερο ζήλο και ενθουσιασμό. Μεγάλος αριθμός λάστιχων μαζεύεται και οι φωτιές κρατάνε ως το πρωί και γίνονται πολύ μεγάλες σε μέγεθος. Τα παιδιά παίζουν διάφορα παιχνίδια γύρω από τη φωτιά, όπως το πατροπαράδοτο σάλτο πάνω από τη φωτιά.

Το κουτσούκι στην Επανομή

Στην Επανομή την παραμονή της Πρωτοχρονιάς έπαιζαν το «κουτσούκι»: τοποθετούσαν πεντάρες ή δεκάρες τη μία πάνω στην άλλη, με την ίδια όψη προς τα πάνω (κορώνα ή γράμματα). Στη συνέχεια με ένα μολυβένιο βαρίδι ο παίχτης χτυπούσε τα κέρματα προσπαθώντας να τα γυρίσει ανάποδα. Ανάλογα με το πόσα τελικά γύριζε -τα οποία έπαιρνε επίσης-, καθοριζόταν και η τύχη του για όλη τη χρονιά.

Συμβολισμοί και τυχερά παιχνίδια στη Χαλκιδική

Τη νύχτα της Πρωτοχρονιάς, στα χωριά της Χαλκιδικής, η βρύση του χωριού έπρεπε να είναι ανοιχτή, έτσι ώστε να τρέχει η τύχη όλη τη χρονιά σαν το νερό. Το χιόνι θεωρούνταν καλό σημάδι, καθώς συμβόλιζε την ευτυχία και ήταν προμήνυμα μιας καλής χρονιάς, εξού και η φράση «Άσπρη μέρα, άσπρος χρόνος». Ο καθαρός ουρανός το πρωί της Πρωτοχρονιάς σήμαινε καθαρή χρονιά, δηλαδή χρονιά χωρίς αρρώστιες.

Στις Κυκλάδες 

Σε μερικά χωριά, όταν πλένονται το πρωί της Πρωτοχρονιάς, αγγίζουν το πρόσωπό τους με ένα κομμάτι σίδερο, για να είναι όλο τον χρόνο… «σιδερένιοι»Στις Κυκλάδες θεωρούν καλό οιωνό να φυσάει βοριάς την Πρωτοχρονιά. Επίσης, θεωρούν καλό σημάδι αν έρθει στην αυλή τους περιστέρι τη μέρα αυτή. Αν όμως πετάξει πάνω από το σπιτικό τους κοράκι, τους βάζει σε σκέψεις μελαγχολικές, ότι τάχα τους περιμένουν συμφορές.

Σε μερικά χωριά, όταν πλένονται το πρωί της Πρωτοχρονιάς, αγγίζουν το πρόσωπό τους με ένα κομμάτι σίδερο, για να είναι όλο τον χρόνο… «σιδερένιοι». Με την Πρωτοχρονιά είναι συνδεδεμένες και πολλές προλήψεις. Τη μέρα αυτή αποφεύγουν να πληρώνουν χρέος, να δανείσουν χρήματα, να δουλέψουν ή να δώσουν φωτιά. Όλα αυτά ξεκινούν από την προληπτική σκέψη: ό,τι κάνει και πάθει κανείς αυτήν τη μέρα θα εξακολουθεί να συμβαίνει όλο τον χρόνο.

Τα γλυκά της Πρωτοχρονιάς στη Χαλκιδική

Οι γυναίκες στη Χαλκιδική, εκτός από τη βασιλόπιτα, πρέπει την παραμονή της Πρωτοχρονιάς να φτιάξουν «κλίκια» και «φταζμίτ’κα», όπως και άλλα γλυκά για τους καλαντιστές, τους επισκέπτες και τα μέλη της οικογένειας. Συνήθως τα γλυκά αυτά είναι: σαραγλί, σουσαμόπιτα, μπακλαβάς, κανταΐφι κ.ά.

Ειδικότερα, στην Ορμύλια έκαναν κι ένα ειδικό κουλούρι, σε σχήμα «οκτώ», για τον Άγιο Βασίλειο. Το κουλούρι αυτό το έβαζαν στο εικονοστάσι, για το καλό του χρόνου.

Στη Λήμνο 

Στη Λήμνο το τραπέζι της πρώτης μέρας του χρόνου στρώνεται με αφθονία φαγητών και γλυκών προοιωνίζοντας την αφθονία των αγαθών για όλον τον υπόλοιπο χρόνο. Εκτός όμως από τα φαγητά, τοποθετούν απαραίτητα στο τραπέζι κλαδιά ελιάς, ένα μεγάλο ρόδι και ένα μπολ γεμάτο μέλι, σύμβολο ευτυχίας και ευγονίας για κάθε σπιτικό.

Στην Κρήτη 

Η «καλή χέρα» στην Κρήτη είναι ένα έθιμο σύμφωνα με το οποίο δίνεται ένα χρηματικό ποσό σαν δώρο σε παιδιά που θα επισκεφθούν κάποιο σπίτι την Πρωτοχρονιά -συνήθως από παππούδες και θείους-, ενώ μερικές δεκαετίες παλιότερα «η καλή χέρα» ήταν το μόνο δώρο που έπαιρναν τα παιδιά την Πρωτοχρονιά και σε πολλές περιπτώσεις δεν ήταν καν χρήματα αλλά απλώς ένα κέρασμα.

Ηράκλειο: Η μπουγάτσα και η «καλή χέρα»

Κάθε χρόνο η Πρωτοχρονιά στην Κρήτη συνοδεύεται από μεγάλη κατανάλωση μπουγάτσας. Για τον σκοπό αυτόν, σε όλους τους δρόμους του Ηρακλείου στήνονται υπαίθριοι πάγκοι για να είναι γλυκιά η πρώτη γεύση που θα πάρουν οι κάτοικοι του νησιού. Όσο για το χαρτζιλίκι…, αυτό ονομάζεται «καλή χέρα» και ρέει άφθονο!

Το έθιμο της Κρεμμύδας

Το σκυλοκρέμμυδο ή κρεμμύδα είναι συνηθισμένο φυτό στην Κρήτη. Φυτρώνει άγριο και μοιάζει με μεγάλο κρεμμύδι. Ακόμα και να το βγάλεις από τη γη και να το κρεμάσεις, δεν παύει να βγάζει νέα φύλλα και άνθη. Ο λαός πιστεύει ότι αυτήν τη μεγάλη ζωτική του δύναμη μπορεί να τη μεταδώσει σε έμψυχα και άψυχα, γι’ αυτό την Πρωτοχρονιά κρεμούν σκυλοκρέμμυδο στα σπίτια τους.

Ανατολική Μακεδονία: Οι «Μωμόγεροι»

Με ρίζες από τον Πόντο, οι «Μωμόγεροι» αναβιώνουν κάθε χρόνο στους Σιταγρούς και στα Πλατανιά της Δράμας. Πρόκειται για ένα είδος λαϊκού παραδοσιακού θεάτρου, όπου οι πρωταγωνιστές μιμούνται γεροντικά πρόσωπα, εξού και η ετυμολογία της λέξης «μωμόγερος» από το μίμος + γέρος.

Χίος: Αγιοβασιλιάτικα καραβάκια

Στην πόλη της Χίου την παραμονή της Πρωτοχρονιάς υπάρχει ένα έθιμο, τα αγιοβασιλιάτικα καραβάκια. Σύμφωνα με αυτό, όποιες ενορίες επιθυμούν κατασκευάζουν (βάση μακέτας) πλοία, -πολεμικά ή εμπορικά- σε σμίκρυνση.

Αυτά συναγωνίζονται μεταξύ τους ως προς την ποιότητα κατασκευής και ως προς την ομοιότητα με τα πραγματικά πλοία, ενώ οι ομάδες, το «πλήρωμα» του κάθε πλοίου, τραγουδούν κάλαντα.

Καβάλα: Ψέλνουν τα κάλαντα ανάβοντας φωτιές

Σε περιοχές της Καβάλας  το μικρότερο μέλος της οικογένειας μεταφέρει μια πέτρα στο εσωτερικό του σπιτιού για να είναι στέρεο και γερή η οικογένειαΈνα πολύ παλιό έθιμο, προερχόμενο από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Τα αγόρια που θα φύγουν στρατιώτες τη νέα χρονιά, συγκεντρώνουν μεγάλες στοίβες από ξύλα στην πλατεία. Την παραμονή ανάβουν μια μεγάλη φωτιά και ψέλνουν τα κάλαντα. Με το που ο δείκτης δείξει 12, ξεκινά το παραδοσιακό γλέντι με τσίπουρο και γλυκά.

Σε άλλες περιοχές της Καβάλας πάλι, το μικρότερο μέλος της οικογένειας μεταφέρει μια πέτρα στο εσωτερικό του σπιτιού για να είναι στέρεο και γερή η οικογένεια, ενώ τα μικρότερα παιδιά κάνουν «ποδαρικό» σε όλα τα σπίτια του κάθε οικισμού, μπαίνοντας με το δεξί. Για την καλή τύχη που φέρνουν, ανταμείβονται από τους ιδιοκτήτες με δώρα και γλυκά.

Σάμος: Η «προβέντα» και τα «μουλιστρίνα»

Εκτός από τη βασιλόπιτα, οι γυναίκες της Σάμου φτιάχνουν και την «προβέντα». Πρόκειται για ένα πιάτο με γλυκά που «κρίνει» τη νοικοκυροσύνη της Σαμιώτισσας. Απαραίτητο, βέβαια, και εδώ είναι το σπάσιμο του ροδιού και το σκόρπισμα των σπόρων του, ώστε να γεμίσει το σπίτι ευτυχία και υγεία, μόνο που οι τυχεροί που θα κάνουν ποδαρικό, παίρνουν τα «μπουλιστρίνα», το γνωστό σε όλους μας χαρτζιλίκι.

Θάσος: Το σκόρπισμα των φύλλων

Πρόκειται για ένα πολύ παλιό έθιμο, κατά τη διάρκεια του οποίου όλοι κάθονται γύρω από το αναμμένο τζάκι, τραβούν την ανθρακιά προς τα έξω και ρίχνουν γύρω στ’ αναμμένα κάρβουνα φύλλα ελιάς, βάζοντας στον νου τους από μια ευχή, χωρίς όμως να την πουν στους άλλους. Όποιου το φύλλο γυρίσει περισσότερο, εκείνου θα πραγματοποιηθεί και η ευχή του.

Ξάνθη: Πρασόπιτα, όπως λέμε βασιλόπιτα

Οι οικογένειες ανοίγουν φύλλο και παρασκευάζουν μια πίτα με πράσο, κιμά και μπαχαρικό κύμινο. Η πίτα ψήνεται σε παραδοσιακό ταψί, το οποίο ονομάζεται «σινί».

Χρόνια πολλά… καλή χρονιά… ευτυχισμένο το καινούργιο έτος…