Φίλιπ Ροθ (1933 – 2018)
Ο Φίλιπ Ροθ υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους λογοτέχνες των ΗΠΑ, με παγκόσμια αναγνώριση και αποδοχή. Μαζί με τους Ντον ΝτεΛίλο, Τόμας Πίντσον, Τζον Απντάικ, Τομ Γουλφ, Τζέιμς Ελρόι και Πόλ Όστερ, αποτελούν την ομάδα των πεζογράφων, που προσπαθούν να αιχμαλωτίσουν μυθοπλαστικά την πολυσύνθετη πραγματικότητα της μεγάλης υπερδύναμης. Εβραίος στην καταγωγή, εκφράζεται μέσα στα βιβλία του από το άλτερ έγκο του, τον συγγραφέα Νατ Ζούκερμαν, περιγράφοντας με κριτικό, όσο και σαρκαστικό τρόπο, τη μεταπολεμική Αμερική. Τα τελευταία χρόνια το όνομά του αναφερόταν διαρκώς ως ένα από τα φαβορί για το βραβείο ΝόμπελΛογοτεχνίας, ωστόσο το πολυπόθητο για κάθε συγγραφέα βραβείο δεν ήρθε ποτέ για τον Ροθ.
Ο Φίλιπ Μίλτον Ροθ (Philip Milton Roth) γεννήθηκε στις 19 Μαρτίου 1933 στο Νιούαρκ της πολιτείας Νιού Τζέρσεϊ των ΗΠΑ. Ήταν το δεύτερο παιδί τού μεσίτη ασφαλειών Χέρμαν Ροθ και της Μπες Φίνκελ. Και οι οι δύο γονείς του ήταν Εβραίοι, με καταγωγή από τη Γαλικία, περιοχή στα σύνορα Πολωνίας και Ουκρανίας. Αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο του Σικάγου και δίδαξε σ’ αυτό συγκριτική λογοτεχνία, καθώς και στα πανεπιστήμια του Πρίνστον και της Πενσυλβάνιας.
Από τα πρώτα του λογοτεχνικά έργα διακρινόταν από έφεση προς τον διάλογο, το ζωηρό ενδιαφέρον για τη ζωή των Εβραίων των μεσαίων στρωμάτων και από την προτίμηση προς θέματα που αναφέρονται στις περιπλοκές ανάμεσα στον σεξουαλικό έρωτα και στην οικογενειακή αγάπη. Σε άλλα έργα του πραγματεύεται με σατιρική διάθεση πολιτικά και σεξουαλικά ζητήματα. Ο ίδιος δήλωνε άθεος, απέρριπτε την ταμπέλα του εβραιοαμερικανού συγγραφέα και τις επικρίσεις σε βάρος του, κατά τις οποίες ήταν ένας «Εβραίος που μισεί τον εαυτό του». Όλο αυτό «δεν είναι κάτι που να μου προξενεί το ενδιαφέρον. Ξέρω ακριβώς τι σημαίνει το να είσαι Εβραίος και στ’ αλήθεια δεν έχει ενδιαφέρον. Είμαι Αμερικανός», είχε πει σε μία συνέντευξή του.
Για πρώτη φορά έγινε γνωστός με τη συλλογή διηγημάτων «Αντίο Κολόμπους» («Good Bye Columbus», 1959), στην οποία όρισε το στίγμα του ως εβραίου συγγραφέα που υπονομεύει με σθένος και συμπάθεια τη στάση των ομοφύλων του, οι οποίοι τείνουν να συγχέουν την υλική ευημερία με το όραμα του αμερικανικού ονείρου.
Το 1969 δημιουργεί σάλο με το αμφιλεγόμενο μυθιστόρημά του «Το παράπονο τού Πορτνόϊ» («Portnoy’s Complain»), που έχει ως θέμα του τις σεξουαλικές εμπειρίες ενός νεαρού Εβραίου. «Το βυζί» («The Breast», 1972) αναφέρεται στις εμπειρίες ενός άνδρα, ο οποίος μεταμορφώνεται σ’ ένα τερατόμορφο βυζί και «Η ζωή μου ως άντρα» («My Life as a Man», 1974) θυμίζει το «Παράπονο του Πορτνόι», ενώ στο μυθιστόρημά του «Ο καθηγητής τού πόθου» («The Professor of Desire», 1977) αναβιώνει ο τύπος του ήρωα στο «Βυζί», στη δραστηριότητά του πριν από τη μεταμόρφωσή του.
Από το 1979 πρωταγωνιστεί στα μυθιστορήματά του ο Νατ Ζούκερμαν, που είχε πρωτοεμφανιστεί στο «Η ζωή μου ως άντρα», αρχής γενομένης από το «Ο συγγραφέας – φάντασμα» («The Ghost Writer»). Την τελευταία δεκαετία του περασμένου αιώνα γνώρισε μεγάλη επιτυχία με την τριλογία του «Αμερικάνικου Ειδυλλίου».
Στο «Αμερικάνικο Ειδύλλιο» («American Pastoral», 1997) παρακολουθεί την πορεία ενός επιχειρηματία και τον αντίκτυπο του πολέμου τού Βιετνάμ, τόσο στην επαγγελματική, όσο και την προσωπική του ζωή. Στο «Παντρεύτηκα ένα κομμουνιστή» («I Married a Communist», 1998), το δεύτερο μέρος της τριλογίας, κάνει ένα χρονικό άλμα προς τα πίσω στη δεκαετία του ‘50 για να παρακολουθήσουμε ένα οικογενειακό δράμα την εποχή του μακαρθισμού. Σύζυγος καρφώνει σύζυγο για κομμουνιστική δράση – αστέρια και οι δύο του θεάματος – με συνέπεια να ρημάξει τη ζωή του και να τον οδηγήσει στο ταμείο ανεργίας.
Το τρίτο και τελευταίο μέρος της τριλογίας «Η ανθρώπινη Κηλίδα» («The Human Stain, 2000») εκτυλίσσεται στην εποχή του σκανδάλου Λιουίνσκι, που έφερε στα πρόθυρα παραίτησης τον πρόεδρο Κλίντον. Εβδομηντάχρονος σεβάσμιος καθηγητής κλασσικών σπουδών κατηγορείται για ρατσισμό, αλλά στην πορεία αποκαλύπτεται ότι διατηρεί μυστικό δεσμό με την αγράμματη καθαρίστριά του, που έχει τα μισά του χρόνια και είναι παντρεμένη με παρανοϊκό βετεράνο του Βιετνάμ.
Ακολούθησε το μυθιστόρημα «Η συνωμοσία κατά της Αμερικής» («The Plot Against America , 2004»), που διαπερνά συνεχώς τα όρια της πραγματικότητας και της φαντασίας καθώς προσπαθεί να απαντήσει στο ερώτημα: Tι θα γινόταν αν στις εκλογές του 1940 κέρδιζε, αντί για τον Δημοκρατικό Φραγκλίνο Pούζβελτ, ο Pεπουμπλικάνος υποψήφιος Τσαρλς Λίντμπεργκ, εθνικός «ήρωας των αιθέρων», αλλά και αντισημίτης και προσωπικός φίλος του Xίτλερ; Πολλοί είδαν σε αυτό το βιβλίο πολλές αντιστοιχίες με την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην αμερικανική προεδρία. Ο ίδιος ο συγγραφέας, πάντως, έσπευσε να απορρίψει δημόσια αυτή τη συσχέτιση. Τελευταίο έργο του Φίλιπ Ροθ είναι το «Το Φάντασμα Φεύγει» («Εxit Ghost» 2007), στο οποίο ο Ζούκερμαν επιστρέφει στη Νέα Υόρκη ύστερα από μακρά απουσία, για να διαπιστώσει ότι τα πάντα έχουν αλλάξει.
Ο Φίλιπ Ροθ μπορεί να μην έλαβε το Νόμπελ, τιμήθηκε όμως με άλλα σημαντικά λογοτεχνικά βραβεία: το Πούλιτζερ για το «Αμερικάνικο Ειδύλλιο» (1998), το PEN/Nabokov για το σύνολο του έργου του (2006), PEN/Saul Bellow για τη συμβολή του στην αμερικάνικη μυθοπλασία (2007) και το Man Booker International για το σύνολο του έργου του (2011).
Στην προσωπική του ζωή, ο Ροθ είχε νυμφευτεί δύο φορές. Την πρώτη με τη συγγραφέα Μάργκαρετ Μάρτινσον (1959-1963) και τη δεύτερη με τη γνωστή ηθοποιό Κλερ Μπλουμ (1900-1995). Και οι δύο γάμοι του κατέληξαν σε διαζύγιο.
Ο Φίλιπ Ροθ πέθανε από καρδιακή ανακοπή σε νοσοκομείο της Νέας Υόρκης, στις 22 Μαΐου 2018, σε ηλικία 85 ετών.
