Τζαβαλάς Καρούσος (1904 – 1969)

Το 1932 ξεκινά τη συνεργασία του με το Εθνικό Θέατρο και έως το 1946 ερμηνεύει ρόλους του κλασικού και νεοκλασικού ρεπερτορίου (Σκούλε στους «Μνηστήρες του Θρόνου» του Ίψεν, Σάιλοκ στον «Έμπορο της Βενετίας» του Σέξπιρ, Ραγόζιν στον «Ηλίθιο» του Ντοστογιέφσκι, Ιάσων στη «Μήδεια» του Ευριπίδη κ.ά.). Ενδιάμεσα, τη διετία 1938-1939, συγκρότησε δικό του θίασο με τη συνεργασία του Πέλου Κατσέλη και υποδύθηκε ρόλους, όπως Ματ Μπούργκε στην «Άννα Κρίστι» του Ευγένιου Ο’ Νιλ, Σμιρνόφ στην «Αρκούδα» του Τσέχοφ και Ορέστης στην «Ιφιγένεια εν Ταύροις» του Ευριπίδη.

Αριστερών πεποιθήσεων, εντάχθηκε στο ΕΑΜ Καλλιτεχνών στην Κατοχή, ενώ κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου εξορίζεται στην Ικαρία και τη Μακρόνησο έως το 1951. Επιστρέφοντας από την εξορία, δημιούργησε τον θίασο «Νέα Σκηνή» και ανέβασε τα έργα «Ευγενία Γκραντέ» του Μπαλζάκ, «Ήταν όλοι τους παιδιά μου» του Άρθουρ Μίλερ και «Του φτωχού τ’ αρνί» του Στέφαν Τσβάιχ. Οι οικονομικές δυσκολίες που αντιμετώπισε τον ανάγκασαν να διακόψει τη λειτουργία του θιάσου του το 1956 και να συνεργαστεί έκτοτε με διάφορους θιάσους («Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο του Κατράκη», Κοτοπούλη, Κατερίνας, Βεργή, Βουγιουκλάκη και Μυράτ).

Στον κινηματογράφο εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1933 στην κωμωδία του Πέλου Κατσέλη «Η δεσποινίς δικηγόρος». Έπαιξε σε περισσότερες από τριάντα ταινίες, κυρίως δράματα, ερμηνεύοντας δεύτερους ρόλους. Κύκνειο άσμα της καριέρας του υπήρξε η συμμετοχή του στην ταινία του Νίκου Παπατάκη «Οι Βοσκοί».

Μετά την επιβολή της δικτατορίας της 21ης Απριλίου 1967 εξορίστηκε στη Γυάρο, όπου παρέμεινε επί τρίμηνο. Η χούντα αναγκάστηκε να τον απελευθερώσει για λόγους υγείας και ο Τζαβαλάς Καρούσος κατέφυγε στο Παρίσι, όπου τον βρήκε ο θάνατος στις 3 Ιανουαρίου του 1969. Σύμφωνα με τον θεατρικό κριτικό Κώστα Γεωργουσόπουλο, ο Καρούσος υπήρξε ηθοποιός με αδρό τάλαντο, βαθιά και πλούσια φωνή και πηγαίο συναίσθημα. Ανήκε στην παλιά υποκριτική σχολή, μ’ έναν ιδιότυπο στόμφο, που δεν γινόταν ποτέ ρητορικός και φτηνός. Είχε μέτρο, εσωτερικό ρυθμό και στα νατουραλιστικά έργα μία ιδιότυπη έκφραση, που μπορεί να χαρακτηριστεί ως λαϊκό μπαρόκ. Όταν έπαιζε έργα ποιητικά και ιδίως σε στίχο, έφερνε τον αέρα των διδασκαλιών του Φώτου Πολίτη, τον ποιητικό ρεαλισμό, απλότητα και σοβαρούς τόνους.

Ο Τζαβαλάς Καρούσος είχε νυμφευθεί δύο φορές: Το 1926 την Ελένη Βανικιώτη με την οποία απέκτησε μια κόρη, τη συγγραφέα και μεταφράστρια Δέσπω Καρούσου και το 1946 την Ελευθερία Αναστασιάδη.

Εμφανίσεις στο Εθνικό Θέατρο

• «Αγαμέμνων» του Αισχύλου (1932) – Α’ Κορυφαίος
• «Ιούλιος Καίσαρ» του Σέξπιρ (1932) – Μεσσάλας
• «Ο έμπορος της Βενετίας» του Σέξπιρ (1932) – Γενάρος
• «Ενώ το πλοίο ταξιδεύει» της Γαλάτειας Καζαντζάκη (1932) – Β’ Επιχειρηματίας
• «Το τραγούδι της κούνιας» και «Ο άνθρωπος του πεπρωμένου» των Γκρεγκόριο Μαρτίνεθ Σιέρα και Μαρίας Μαρτίνεθ Σιέρα (1932) – Ποιητής
• «Ο θάνατος του Δαντόν» του Μπίχνερ (1933) – Ερμάν
• «Ο προσηλυτισμός του καπετάν Μπράσμπαουντ» του Σω (1933) – Καδής
• « Να ζη το Μεσολόγγι» του Βασίλη Ρώτα (1933) – Παπάς
• «Οθέλλος» του Σέξπιρ (1933) – Λουδοβίκος
• «Οιδίπους τύραννος» του Σοφοκλή (1933) – Τειρεσίας
• «Καθήκον» του Τζον Γκαλσγουόρθι (1933) – Κόλφορντ
• «Η κόρη του Γιόριου» του Ντ’ Ανούτσιο (1933) – Αλίγκης
• «Λόρδος Βύρων» του Α. Λιδωρίκη (1934) – Πιέτρο Γκάμπα
• «Ταπεινοί και καταφρονεμένοι» του Ντοστογέφσκι (1934) – Ιβάν Πετρόβιτς
• «Πέρσαι» του Αισχύλου (1934) – Β’ Κορυφαίος
• «Ιούδας» του Σπύρου Μελά (1934) – Ο Άγνωστος
• «Του φτωχού τ’ αρνί» του Στέφαν Τσβάιχ (1934) – Μπερτιέ
• «Δον Κάρλος, Ινφάντης της Ισπανίας» του Σίλερ (1934) – Κόμης Λέρμας
• «Ιβάν ο τρομερός» του Αλεξέι Τολστόι (1935) – Σίτσκη
• «Τα αρραβωνιάσματα» του Δημήτρη Μπόγρη (1939 και 1944) – Λεμπέσης
• «Ο έμπορος της Βενετίας» του Σέξπιρ (1939 και 1945) – Σάυλωκ
• «Ο μπαμπάς εκπαιδεύεται» του Σπύρου Μελά (1939) – Γιάννης, γιος του
• «Πριν απ’ το ηλιοβασίλεμα» του Γκ. Χάουπτμαν (1939) – Βόλφγκανγκ
• «Είλωτες» του Α. Τερζάκη (1939) – Πέτρος
• «Η μεγάλη στιγμή» του Α. Λιδωρίκη (1939) – Δημήτρης Λαμπρίδης
• «Μήδεια» του Ευριπίδη (1942) – Ιάσων
• «Λουίζα Μίλλερ» του Σίλερ (1942) – Φερδινάνδος
• «Η γυναίκα στοιχειό» του Πέδρο Καλντερόν ντελά Μπάρκα (1943) – Δον Χουάν του Τολέδου
• «Εκάβη» του Ευρυπίδη (1943) – Αγαμέμνων
• «Αιμιλία Γκαλόττι» του Γκ. Λέσινγκ (1944) – Έττορε Γκονζάγκα, πρίγκηπας της Γκουαστάλλα
• «Λευτεριά» του Μιχαήλ Ροδά (1944) – Μπότσαρης
• «Η Αρλεζιάνα» του Αλφόνς Ντοντέ (1945) – Μπαλτάσαρ
• «Οι μνηστήρες του θρόνου» του Ίψεν (1945) – Γιαρλ Σκούλε
• «Στο γέρμα του χειμώνα» του Μ. Άντερσον (1945) – Γκωντ
• «Ο ηλίθιος», θεατρική διασκευή του μυθιστορήματος του Ντοστογέφσκι από τον Μιχάλη Σκουλούδη (1946) – Παρθένης Σεμιώνιτς Ραγόζιν
• «Καποδίστριας» του Νίκου Καζαντζάκη (1946) – Μακρυγιάννης

Φιλμογραφία

• Δεσποινίς δικηγόρος (1933)
• Η φωνή της καρδιάς (1943)
• Το κορίτσι της γειτονιάς (1954)
• Η ζαβολιάρα (1959)
• Ζάλογγο, το κάστρο της λευτεριάς (1959)
• Σαρακατσάνισσα (1959)
• Ναυάγια της ζωής (1959)
• Ματωμένο ηλιοβασίλεμα (1959)
• Η λίμνη των στεναγμών (1959)
• Ήρθες αργά (1961)
• Επικίνδυνη αποστολή (1961)
• Αντιγόνη (1961)
• Οργή (1962)
• Φαίδρα (1962)
• Όταν η μοίρα κυβερνά (1962)
• Τερέζα (1963)
• Σταυραετοί (1963)
• Κουράστηκα να σ’ αποκτήσω (1963)
• Ρημαγμένο σπίτι (1964)
• Τα δάκρυά μου είναι καυτά (1964)
• Άπονη ζωή (1964)
• Βάνα (1965)
• Με ιδρώτα και δάκρυα (1965)
• Το λάθος (1965)
• Η φωνή μιας αθώας (1965)
• Τα δίχτυα της ντροπής (1965)
• Αφήστε με να ζήσω (1965)
• Η παραστρατημένη (1966)
• Δεν είμαι ατιμασμένη (1966)
• Άνθρωπος για όλες τις δουλειές (1966)
• Η Έξοδος του Μεσολογγίου (1966)
• Το χρήμα ήταν βρώμικο (1967)
• Κολωνάκι: διαγωγή μηδέν (1967)
• Οι βοσκοί (1967)

Βιβλιογραφία

• Τζαβαλάς Καρούσος: «Γιούρα, η προσωπική εμπειρία ενός εξόριστου» (1972)
• Δέσπω Καρούσου: «Δεν έχει θέατρο απόψε…», χρονικό της ζωής και του έργου του Τζαβαλά Καρούσου. (2003)