Σαξόφωνο

Το σαξόφωνο είναι το νεώτερο από τα πνευστά όργανα, αφού ανακαλύφθηκε μόλις στις αρχές της δεκαετίας του 1840 από τον βέλγο οργανοποιό Αντόλφ Σαξ (1814-1894), από τον οποίο έλαβε το πρώτο συνθετικό του ονόματος του. Το δεύτερο συνθετικό προέρχεται από την ελληνική λέξη «φωνή». Ο Σαξ κατοχύρωσε την εφεύρεσή του στις 28 Ιουνίου του 1846.

Το σαξόφωνο, αν και κατασκευασμένο από ορείχαλκο, υπάγεται στα λεγόμενα ξύλινα όργανα της ορχήστρας, αφού ο τρόπος παιξίματός του μοιάζει αρκετά με του κλαρινέτου. Μάλιστα, πολλοί κλαρινετίστες παίζουν και σαξόφωνο. Το σαξόφωνο αποτελείται από ένα κωνικό σωλήνα, με γυριστή την καμπάνα προς τα επάνω (μόνο το σοπράνο σαξόφωνο είναι σε ευθεία γραμμή), έχει 24 οπές με κλειδιά και κινητό επιστόμιο, όπως του κλαρινέτου. Υπάρχουν 7 είδη σαξόφωνου εν χρήσει, ανάλογα με τον τονισμό τους: σοπρανίνο, σοπράνο, άλτο, τενόρο, βαρύτονο, μπάσο και κοντραμπάσο.

Στην αρχή, το σαξόφωνο χρησιμοποιήθηκε ευρέως από τις στρατιωτικές μπάντες, ενώ οι συνθέτες της ρομαντικής περιόδου της μουσικής σχεδόν το αγνόησαν, παρότι είναι ένα ευέλικτο όργανο, που γεφυρώνει τα ηχοχρώματα των χάλκινων και ξύλινων πνευστών. Γι’ αυτό τον λόγο δεν κατάφερε να μονιμοποιηθεί στη συμφωνική ορχήστρα. Μόνο κάποιοι Γάλλοι συνθέτες, όπως οι Ραβέλ, Μπιζέ, Σεν Σανς και Μπερλιόζ εκτίμησαν τις δυνατότητες και το ενέταξαν στη μουσική τους παλέτα.

Το σαξόφωνο έκανε κυριολεκτικά την τύχη του στην άλλη άκρη του Ατλαντικού τον 20ο αιώνα, όταν έγινε συνώνυμο της τζαζ. Ανέδειξε σπουδαίους σολίστες, όπως οι Κόλμαν Χόκινς, Τσάρλι Πάρκερ, Λέστερ Γιανγκ, Τζον Κολτρέιν και Σόνι Ρόλινς. Η επιτυχία αυτή του σαξόφωνου άλλαξε τη διάθεση πολλών συνθετών απέναντί του και η εργογραφία του οργάνου άρχισε να εμπλουτίζεται με ταχύτατους ρυθμούς.

Έργα για «κλασικό» σαξόφωνο

• «Κοντσέρτο για άλτο σαξόφωνο και ορχήστρα εγχόρδων» του Ρώσου συνθέτη Αλεξάντερ Γκλαζούνωφ (1865-1936). Πολλοί το θεωρούν ως το κορυφαίο έργο που γράφτηκε για σαξόφωνο, καθώς αναδεικνύει πλήρως τις δυνατότητες του οργάνου.
• «Κοντσέρτο Δωματίου για άλτο σαξόφωνο και 11 όργανα» του Γάλλου συνθέτη Ζακ Ιμπέρ (1890-1962).
• «Σκαραμούς – Σουίτα για σαξόφωνο και ορχήστρα» του Γάλλου συνθέτη Νταριούς Μιγιό (1892-1974).
• «Αραβική Ραψωδία για άλτο σαξόφωνο και ορχήστρα» του Κλοντ Ντεμπισί(1862-1918).
• «Κοντσέρτο για σαξόφωνο» του Αμερικανού συνθέτη Φίλιπ Γκλας (γ. 1937).
• «Μπαλάντα για σαξόφωνο και ορχήστρα» του Ελβετού συνθέτη Φρανκ Μάρτιν (1890-1974).
• «Μπαλάντα για άλτο σαξόφωνο και ορχήστρα» του Γάλλου συνθέτη Ανρί Τομαζί (1901-1971).
• «Φαντασία για σοπράνο σαξόφωνο, τρία κόρνα και ορχήστρα» του βραζιλιάνου συνθέτη Εϊτόρ Βίλα Λόμπος (1887-1959).

Αξιόλογα έργα για σαξόφωνο έχουν γράψει και σύγχρονοι Έλληνες συνθέτες, όπως οι:

• Δημήτρης Δραγατάκης (1914-2001): «Μπαλάντα για σαξόφωνο και έγχορδα».
• Ιάννης Ξενάκης (1922-2001): «XAS για κουαρτέτο σαξοφώνων». Το XAS είναι αναγραμματισμός του «Sax(ophone)».
• Αικατερίνη Καραμεσίνη (γ. 1967): «Το Τραγούδι του Διόνυσου: Κοντσέρτο για σαξόφωνο και ορχήστρα».
• Θεόδωρος Αντωνίου (γ. 1935): «Κοντσέρτο Πίκολο για άλτο σαξόφωνο και ορχήστρα».
• Μηνάς Αλεξιάδης (γ. 1960): «Φρυγική Λιτανεία για σοπράνο σαξόφωνο και ορχήστρα».
• Βασίλης Τενίδης (γ.1936): «Ποντιακή Ραψωδία για άλτο σαξόφωνο και ορχήστρα».

Πολλά από τα προαναφερθέντα έργα έχουν γραφτεί για τον «κλασικό» σαξοφωνίστα Θεόδωρο Κερκέζο (γ. 1962), που θεωρείται από τα μεγαλύτερα ονόματα του οργάνου παγκοσμίως.