Τι πρέπει να ξέρετε για εκείνους που προτιμούν το ψέμα από την αλήθεια.

Για να έχει ένα θεατρικό έργο επιτυχία και να αγγίξει το κοινό, θα πρέπει να είναι αληθοφανές, αλλά όχι αληθινό.Αυτό γράφει ο Αριστοτέλης στην «Ποιητική» του. Η ψεύτικη ιστορία είναι γοητευτική, διασκεδαστική και λειτουργεί καταπραϋντικά στην ψυχολογική μας κατάσταση. Η αλήθεια μας αγριεύει.

Υπάρχουν τα ψέματα που λέμε από ευγένεια ή από καλοσύνη. Μπορεί να πούμε «είσαι στις ομορφιές σου» σε κάποιον που είναι χάλια για να μην τον κάνουμε χειρότερα ή «θα γίνεις καλά, μη φοβάσαι» σ’ έναν ετοιμοθάνατο για να τον εμψυχώσουμε.

Υπάρχουν κι εκείνα που λέμε για τον εαυτό μας (συχνά και στον εαυτό μας). Αυτά δεν τα λέμε τόσο για να δείχνουμε καλύτεροι από ό, τι είμαστε, αλλά κυρίως για να μην χαλάσουμε την εικόνα που έχουν οι άλλοι για εμάς.

Υπάρχουν όμως και αυτά που λέμε για να χειραγωγούμε τους άλλους. Ενώ τα δύο πρώτα τα ξεστομίζουμε σχεδόν αυτόματα, τούτα εδώ χρειάζονται σχέδιο και ταλέντο. Ο ψεύτης αυτού του είδους φροντίζει να γνωρίσει καλά το ακροατήριό  του και να μάθει να το σερβίρει με τέχνη. Τότε μπορεί να πουλήσει οτιδήποτε σε σχεδόν σε οποιονδήποτε, είτε είναι πωλητής είτε πολιτικός.

Όσο πιο ανασφαλείς είμαστε, τόσο ευκολότερα πιστεύουμε στα ψέματα και γυρίζουμε την πλάτη στην αλήθεια.

Γιατί πιστεύει κάποιος τόσο εύκολα τα ψέματα;

Τον κολακεύουν και του αρέσει.

Η κολακεία είναι το μεγαλύτερο όπλο στα χέρια του ψεύτη. Λέει η πωλήτρια «με το σώμα που έχετε, δεν υπάρχει ρούχο που να μην δείχνει υπέροχο επάνω σας». Η πελάτισσα θα ντραπεί να φύγει χωρίς να αγοράσει κάτι. Λέει ο υποψήφιος «ο ελληνικός λαός είναι έξυπνος, έντιμος και ξέρει να αγωνίζεται για το δίκιο του», και ο ψηφοφόρος ψωνίζει με κλειστά τα μάτια. Ύστερα του σερβίρει ό, τι ψέμα να’ ναι και ο ψηφοφόρος το πιστεύει. Διότι, εκείνος που κατάλαβε πόσο έξυπνος και σπουδαίος είναι, δεν μπορεί να λέει ψέματα. Από εκεί και πέρα θα πιστέψει οτιδήποτε τον κάνει να αισθάνεται καλά.

Είναι άσχετος.

Όταν η κυβέρνηση ισχυρίζεται π.χ πως θα εξοικονομήσει 50 δις. από τη φορολόγηση των πλουσίων, θα πρέπει να γνωρίζεις

Α. πόσα ακριβώς είναι τα 50 δις.  Β. ποιον θεωρεί πλούσιο.

Αν δεν έχεις την παραμικρή ιδέα για το πόσα χρήματα ξοδεύει το κράτος για τη μία ή την άλλη δουλειά, δεν έχεις ιδέα αν το ποσό αυτό είναι μικρό ή μεγάλο. Δεν σου λέει ποιους θεωρεί πλούσιους, αλλά σε διαβεβαιώνει ότι φορολογώντας τους θα μαζέψει αυτό το ποσό. Αυτός που δεν γνωρίζει από στατιστικές, ποσοστά και μεγέθη κρατικού προϋπολογισμού, δεν δυσκολεύεται να το πιστέψει.

Επειδή το είπε κάποιος που εμπιστεύεται.

Αν μία είδηση δημοσιευτεί στον διεθνή τύπο με έναν τρόπο και στον ελληνικό τύπο με έναν άλλο, πιστεύει τους «δικούς του». Αν υπάρχει διαφορά ανάμεσα σε μία δεξιά και μία αριστερή εφημερίδα, πιστεύουμε εκείνη που εκφράζει τις πολιτικές του πεποιθήσεις. Αν, λοιπόν, λέει ο πρωθυπουργός της Ελλάδας πως είμαστε εντάξει με τις υποχρεώσεις μας προς τους δανειστές μας, αλλά οι ηγέτες των άλλων χωρών λένε πως δεν είμαστε, μαντέψτε ποιον θα πιστέψει ο Έλληνας πολίτης!

Ύστερα είναι και οι αυθεντίες. Εκείνοι των οποίων τη γνώμη εκτιμούν ιδιαίτερα. Αυτός που ήταν στο Πολυτεχνείο, που έκανε εξορία, που έχει γράψει βιβλία, που είναι απόστρατος αξιωματικός… αυτός είπε ότι οι ξένοι μισούν την Ελλάδα και θέλουν να την καταστρέψουν. Θα έλεγε ποτέ ψέματα ένας τέτοιος σοβαρός άνθρωπος;

Για κακή μας τύχη, εδώ εμπίπτουν και οι πάσης φύσεως σελέμπριτις. Αν του πει ο περιπτεράς της γειτονιάς του πως κάποιος τον παρακολουθεί, θα τον πει παρανοϊκό. Αν πει ένας καλλιτέχνης (του εντέχνου κατά προτίμηση) ή η πρωινή ξανθιά της καρδιάς του πως δύο πράσινα όντα με κεραίες φύτευαν πατάτες στον κήπο του/της, ε, αυτό δεν μπορεί να το αμφισβητήσει. Κι ακόμα χειρότερα, για πολλούς και το πιο εξόφθαλμο ψέμα μοιάζει αληθινό αν το «είπαν στις ειδήσεις».

Τρέμει την αλήθεια.

Όσο εύπιστος και αν είναι κάποιος, έρχονται στιγμές που μέσα του γεννιούνται υποψίες. Ειδικά όταν ο ίδιος άνθρωπος τον κοροϊδέψει δεκάδες φορές. Όταν όμως του συμβεί αυτό, κάνει ό, τι περνά από το χέρι του για να αποδιώξει τις υποψίες. Γιατί;

Γιατί, αν αρχίσει να εξετάζει τα στοιχεία και τα επιχειρήματα, υπάρχει πιθανότητα να του αποδείξουν πως κακώς πίστευε αυτό το άτομο τόσο καιρό. Πως του έλεγε συνεχώς ψέματα. Η διαχείριση αυτής της αποκάλυψης είναι μεγάλος μπελάς και το ξέρει. Ας πάνε, λοιπόν, στην ευχή οι ενδείξεις και οι αποδείξεις. Δεν θέλει να ζήσει τη δυσάρεστη κατάσταση της διάψευσης των προσδοκιών. Δεν θέλει να παραδεχτεί πως εξαπατήθηκε. Θα συνεχίσει να πιστεύει τον απατεώνα. Ακριβώς όπως μία γυναίκα που εξαρτάται οικονομικά από τον σύζυγό της, θα πιστεύει κάθε φορά πως ο άντρας της ήταν σε επαγγελματική συνάντηση και δεν θα βλέπει τα κοκκινάδια στα ρούχα του.

Ακούει αυτό που θέλει ν’ ακούσει.

Αυτός που συνήθισε να ζει με τα επιδόματα και τις επιδοτήσεις του κράτους, θα πιστέψει κάθε πληροφορία που επιβεβαιώνει την αναγκαιότητα αυτών των επιδομάτων και επιδοτήσεων. Κάθε είδηση που θα θέτει σε αμφισβήτηση αυτό το μοντέλο εξάρτησης, δεν την βλέπει καθόλου. Αν τον αναγκάσεις να την δει, θα αμφισβητήσει την πηγή ή θα προβάλει το ατράνταχτο επιχείρημα «γιατί, τα άλλα μοντέλα είναι καλύτερα;». Η αντίδραση αυτή οφείλεται στην ανάγκη να αποδιώξει τον πόνο που του προκαλεί η διανοητική ένταση. Νιώθει ασφαλής με τις πεποιθήσεις που ήδη έχει και, αν του ρίξεις τα τείχη που τον προστατεύουν, θα τρελαθεί. Γι’ αυτό δεν θα σε αφήσει να τα ρίξεις.

Έχει η αλήθεια πιθανότητες να νικήσει; 

Οι άνθρωποι που επικαλούνται τον ορθολογισμό πέφτουν επίσης στην παγίδα ενός άλλου ψέματος. Νομίζουν πως με την παρουσίαση λογικών επιχειρημάτων θα πείσουν αυτόν που έχει πλανηθεί. Η αλήθεια είναι πως, αν δεν λάβετε υπόψιν σας τους ψυχολογικούς παράγοντες που αναφέρθηκαν παραπάνω, δεν θα πείσετε ποτέ κανέναν.

Για να έχετε πιθανότητες να καταρρίψετε δημοφιλείς μύθους, να θυμάστε:

1. Ξεριζώνοντας έναν μύθο, αφήνετε στην ψυχή του πιστού ένα τρομακτικό κενό, το οποίο πρέπει να αναπληρώσετε. Δεν μπορείς απλώς να πάρεις από το μωρό την αγαπημένη του κουβέρτα. Χρειάζεται να το παρηγορείς με άλλους τρόπους μέχρι να μάθει να κοιμάται χωρίς αυτήν.
2. Όσο χλευάζετε τον μύθο του και τον κατακρίνετε για την ευπιστία του, τόσο εκείνος προσκολλάται στο παραμύθι του. Μιλήστε του για την αξία της αλήθειας σας και όχι για τη γελοιότητα του μύθου του.
3. Μιλήστε απλά, κατανοητά και με λίγα λόγια. Όσο πιο πολύ μιλάτε τόσο περισσότερο εκείνος φοβάται πως προσπαθείτε να τον εξαπατήσετε.
4. Θα χρειαστεί να επαναλάβετε το επιχείρημά σας πολλές φορές. Την πρώτη φορά δεν θα το ακούσει καθόλου. Τη δεύτερη θα συγκρατήσει μία ή λέξεις που του έκαναν εντύπωση. Εσείς θα λέτε «μα τα ίδια λέγαμε και χτες», κι εκείνος θα νομίζει ότι τον κοροϊδεύετε.
5. Όσο πιο τερατώδες είναι το ψέμα που έχει καταπιεί τόσο πιο δύσκολα θα τον πείσετε πως είναι ψέμα. Η αλήθεια έχει χίλια καλά, αλλά δεν έχει τη γοητεία μίας συνωμοσίας, δεν πουλάει ελπίδα και χρειάζεται δουλειά για να γίνει κατανοητή.

***********

Αθηνά Ταρλά