Οι τέσσερις αρχαιολογικοί γρίφοι που θα… λυθούν το 2017

Τελευταία ενημέρωση: 2 Ιανουαρίου 2017

«Πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος» κατά τον Πρωταγόρα. Το 2016 έφερε τους αρχαιολόγους σε αυτό ακριβώς το σημείο: να μελετήσουν, μέσα από τάφους και νεκροταφεία που ανακάλυψαν, όχι όσα ο άνθρωπος άφησε πίσω του, έργα χεριών και πνεύματος δηλαδή, αλλά τον ίδιο. Διάφοροι σκελετοί που αποκαλύφθηκαν σε ανασκαφές, μελετώνται ήδη και αναμένεται να δώσουν τις πρώτες πληροφορίες την ερχόμενη χρονιά.

Ανάμεσα σε όσα ανάλογα ευρήματα τα οποία αναμένουμε να «φωτίσουν» τους αρχαίους είναι οι νεκροί δεσμώτες στο αρχαίο νεκροταφείο Φαλήρου, ο σκελετός ανδρός στο ναυάγιο των Αντικυθήρων, ο νεκρός που ίσως υπήρξε θύμα ανθρωποθυσίας στον Ναό του Λυκαίου Διός και ο νεκρός πολεμιστής της Πύλου με την πολύχρυση ταφή.

«Ηρθε ο καιρός να θυμηθούμε ξανά πως ο άνθρωπος είναι το κέντρο των πάντων» λέει στο «Εθνος της Κυριακής» η Στέλλα Χρυσουλάκη, διευθύντρια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής Πειραιώς και Νήσων. Η δρ Χρυσουλάκη διενεργεί την ανασκαφή του ομαδικού τάφου με τους δεσμώτες, στον χώρο της Εσπλανάδας στο Κέντρο Πολιτισμού Σταύρος Νιάρχος. Η ανασκαφή χαρακτηρίστηκε μία από τις δέκα εντυπωσιακότερες της χρονιάς, κατά το έγκριτο περιοδικό «Archaeology». «Μέχρι τώρα, ερευνούσαμε τα τέχνεργα, ό,τι έμεινε πίσω» συνεχίζει. «Αυτό μας απασχολούσε και στις ανασκαφές νεκροταφείων. Φτάσαμε, όμως, σε εκείνο το σημείο, που ο νεκρός μας ?μιλά? για την προηγούμενη ζωή του. Ο άνθρωπος είναι ό,τι πολυτιμότερο και πιο ενδιαφέρον. Και είναι σημαντικό ότι ερευνούμε ταφές ανωνύμων και όχι επωνύμων. Επειδή έτσι, μπορούμε να μιλήσουμε γενικά, για όλους».

Το πολυάνδριο της αρχαϊκής εποχής άρχισε να έρχεται στο φως τον περασμένο Μάρτιο στον χώρο της Εσπλανάδας του Ιδρύματος Πολιτισμού «Σταύρος Νιάρχος».

Οι νεκροί είναι όλοι άνδρες και πολλοί έχουν σιδερένια δεσμά στα χέρια. Ομως, δεν ήταν κοινοί κατάδικοι. Είναι τοποθετημένοι κατά παράταξη, και έχουν δύο οινοχόες, από σπονδές. Δύο μικρά αγγεία, πολύτιμα όμως αφού χάρη σε αυτά, ο τάφος χρονολογείται περί το 632 π.Χ. Τότε που ξεκινά η ιστορία του Κύλωνα την οποία ακολούθησαν εμφύλιες διαμάχες μεταξύ αριστοκρατών της αρχαίας Αθήνας και μεταξύ οπαδών τους. Στην αρχαία Αθήνα του 636 ή 632 π.Χ. Ο ευπατρίδης, ολυμπιονίκης και γαμπρός του τυράννου των Μεγάρων Θεαγένη, ο Κύλων, κατέλαβε με στρατό την Ακρόπολη. Στόχο είχε να πάρει τη θέση του τυράννου των Αθηνών Μεγακλέους αλλά απέτυχε. Οι οπαδοί του Κύλωνα κατέφυγαν ως ικέτες στον Παρθενώνα και οι Αλκμεωνίδες με κάποιο τέχνασμα, τους έβγαλαν από εκεί ώστε να μπορέσουν να τους σκοτώσουν. Το έγκλημα κατά των ικετών προκάλεσε τη φρίκη των Αθηναίων και τη γενική κατακραυγή και εκτός της Αθήνας, και οι Αλκμεωνίδες θεωρήθηκαν «εναγείς», ενώ ακολούθησαν δεινά και θεομηνίες, όπως και διαμάχες μεταξύ των αριστοκρατών για την εξουσία.

Σε αυτή την ταραγμένη περίοδο ανήκει το εύρημα του Φαλήρου. Ανθρωπολόγοι έχουν αναλάβει να διερευνήσουν τα γενετικά στοιχεία των δεσμωτών. Ηδη γνωρίζουμε πως ήταν νέοι, μερικοί και 12χρονοι, και θανατώθηκαν με χτύπημα στο κεφάλι. Η έρευνα συνεχίζεται και αναμένεται να δείξει αν ήταν αυτόχθονες, σε ποιες κοινωνικές τάξεις ανήκαν (από τη διατροφή, τα δόντια, τα οστά τους ) κ.ά.

Το διάσημο ναυάγιο των Αντικυθήρων (περί το 65 π.Χ.) είναι το μεγαλύτερο και πλουσιότερο του αρχαίου κόσμου. Το περασμένο καλοκαίρι εντοπίσθηκαν στον βυθό τμήματα ανθρώπινου σκελετού, τα οποία εκτίθενται τις μέρες αυτές στο Ιδρυμα Λασκαρίδη, στον Πειραιά. Τα ευρήματα περιλαμβάνουν τμήματα κρανίου, σιαγόνα, δόντια, πλευρά και μακρά οστά χεριών και ποδιών, νεαρού άνδρα. Ο Μπρένταν Φόλεϊ, επικεφαλής του Ωκεανογραφικού Ινστιτούτου Woods Hole, πιστεύει ότι μάλλον ο νεκρός θα πρέπει να παρασύρθηκε με το σκάφος στον βυθό και το καλοκαίρι θα συνεχίσει τις έρευνες για τα τμήματα του σκελετού που λείπουν. Ο κ. Φόλεϊ αναμένει να βρει οστά και άλλων ανθρώπων στην ανασκαφή, η οποία διεξάγεται από την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων σε συνεργασία με το Ινστιτούτο. Και αυτή η ανασκαφή συγκαταλέχθηκε στις καλύτερες 10 του 2017 από το αμερικανικό περιοδικό.

Οι ταφές σιδηροδέσμιων ανδρών που βρέθηκαν στο Φάληρο

Αποτρόπαιο έθιμο Θύμα ανθρωποθυσίας υποπτεύονται οι αρχαιολόγοι ότι εντόπισαν στο Λύκαιον Ορος της Αρκαδίας, όπου ήταν και ο ναός του Διός. Μια ανδρική ταφή του 11ου αιώνα π.Χ. που βρέθηκε σε προβεβλημένη θέση στο μέσον του βωμού, σε συνδυασμό με αρχαίες πηγές που ανέφεραν ότι εκεί ίσχυε το αποτρόπαιο έθιμο, οδηγεί τους ανασκαφείς να σκεφτούν και αυτή την εκδοχή. Ακόμα βεβαίως είναι εξαιρετικά νωρίς για τελικά συμπεράσματα και απαιτείται μελέτη. Παρόλα αυτά, πρόκειται για ένα σημαντικό εύρημα. «Τα πάντα είναι ανοιχτά» λέει η έφορος αρχαιοτήτων Αρκαδίας Αννα-Βασιλική Καραπαναγιώτου, επισημαίνοντας πως ακολουθεί εξέταση του σκελετού από ειδικούς επιστήμονες, ειδική μελέτη με βάση όλα τα ευρήματα του τάφου και τις αρχαίες πηγές, καθώς και από την ανασκαφή του βωμού συνολικά. Μόνο όταν υπάρξουν ασφαλή συμπεράσματα, θα γίνουν και οι επόμενες ανακοινώσεις.

Σύμφωνα με την προκαταρκτική μελέτη, ο σκελετός ανήκει σε άτομο -πιθανόν άνδρα- εφηβικής ηλικίας, η δε κεραμική που προέκυψε από την ανασκαφή χρονολογείται κυρίως στο τέλος της μυκηναϊκής εποχής, υποδεικνύοντας ότι η ταφή ανήκει πιθανότατα στον 11ο αιώνα π.Χ. Η Αννα-Βασιλική Καραπαναγιώτου και ο Ντέιβιντ Γκίλμαν-Ρομάνο θεωρούν πως ίσως πρόκειται για ανθρωποθυσία. Το εύρημα μελετά ειδικό εργαστήριο της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών.

Oι ανασκαφές στο Λύκαιον Ορος που «δείχνουν» ανθρωποθυσία.

Ο αρχοντικός νέος Νεαρός, με μαύρα κατσαρά μακριά μαλλιά, καστανά μάτια και φρύδια, όμορφος, αρχοντικός, ήταν ο «Γρύπας Πολεμιστής», που βρέθηκε πέρυσι σε τάφο του 1.500 π.Χ. στον Ανω Εγκλιανό της Πύλου, δίπλα από το μυκηναϊκό ανάκτορο του Νέστορος.

Το πρόσωπό του, που ανασυστάθηκε από τα οστά του κρανίου του, παρουσιάστηκε φέτος στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, όπου παρουσιάστηκαν από τους αρχαιολόγους Τζακ Ντέιβις και Σάρον Στόκερ του Πανεπιστημίου του Σινσινάτι. Οι δύο είναι οι ανασκαφείς που το καλοκαίρι του 2015 βρήκαν κάτι μοναδικό: έναν ασύλητο, λακκοειδή τάφο με τον σκελετό άνδρα, ηλικίας 30 με 35 ετών, καθώς και περισσότερα από 1.400 μοναδικά αντικείμενα ως κτερίσματα για τη μετά θάνατο ζωή του.

Oι αρχαιολόγοι στα… ίχνη του «Γρύπα Πολεμιστή» της Πύλου.

‘Κλειδί’ το DNA

Στο ναυάγιο των Αντικυθήρων έχουν εντοπισθεί παλαιότερα κατάλοιπα τουλάχιστον άλλων τεσσάρων ατόμων αλλά δεν υπήρχε ανάλυση DNA. Το φετινό εύρημα θα αναλυθεί με αυτή την τεχνική, κάτι που θα συμβεί για πρώτη φορά σε οστά που έχουν εντοπισθεί υπό τη θάλασσα.

H ανακάλυψη του σκελετού στον βυθό των Αντικυθήρων.

ΑΜΦΙΠΟΛΗ Δύο χρόνια στον… πάγο το μνημείο του τύμβου Καστά

Στις αποθήκες του Μουσείου της Αμφίπολης παραμένουν τα σκελετικά κατάλοιπα, που αντιστοιχούν σε τρεις σκελετούς και συνολικά 550 οστά και βρέθηκαν άλλα θρυμματισμένα και άλλα ακέραια, στο ταφικό μνημείο του τύμβου Καστά. Δύο χρόνια τώρα κανείς δεν έχει ενδιαφερθεί για περαιτέρω έρευνα, ούτε και στάλθηκε μέρος του υλικού σε βρετανικό εργαστήριο, όπως είχε ανακοινωθεί και όλα όσα γνωρίζουμε αφορούν τη μακροσκοπική έρευνα που έκανε η ομάδα των ανθρωπολόγων από το ΑΠΘ και το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης.

Οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι στον τύμβο Καστά είχαν ενταφιαστεί μία γυναίκα ηλικίας άνω των 60 χρόνων, δύο άντρες 35 έως 45 χρόνων και ένα βρέφος, ενώ όπως έλεγαν στο «Εθνος της Κυριακής», μέλη της ερευνητικής ομάδας, είχε κατατεθεί πρόταση για πιο λεπτομερή έρευνα. Συγκεκριμένα, όπως τόνιζαν, οι αναλυτικές μέθοδοι θα έδιναν πλήθος στοιχείων, όπως τη χρονολόγηση της ταφής, διατροφικές συνήθειες των νεκρών, παθολογικές αλλοιώσεις, θα προσδιόριζαν επίσης τον τόπο καταγωγής τους ή και συγγένειες και άλλα, διευκρίνιζαν ωστόσο ότι «δεν θα καταλήγαμε στην ταυτότητα των νεκρών, για την οποία έχει γίνει τόσος θόρυβος». «Υπάρχει εμπεριστατωμένη πρόταση με τις αναλυτικές μεθόδους που θα χρησιμοποιούν, όπως είναι η ακτινο-λογική μελέτη, ιστολογικές και μικροσκοπικές τεχνικές, αναλύσεις στροντίου, μελέτη του αρχαίου DNA, αλλά ουδέποτε αυτή χρηματο-δοτήθηκε. Μάλιστα η πρόταση αφορά σε έναν μεγάλο αριθμό σκελετών από τα νεκροταφεία του ευρύτερου αρχαιολογικού χώρου της Αμφίπολης», μας είπε μέλος της ομάδας.