Πώς σκέφτεται ένας ναρκισσιστής;

Άρθρο της Karyl McBride, οικογενειακή θεραπεύτρια και σύμβουλος ζευγαριών

Ίσως κάνουμε υπερβολική χρήση της λέξης «ναρκισσισμός», ίσως τη χρησιμοποιούμε πολύ εύκολα. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται μια βαθύτερη κατανόηση της ναρκισσιστικής συμπεριφοράς και του πόσο επιβλαβής και επικίνδυνη μπορεί να γίνει. Υπάρχουν ορισμένα χαρακτηριστικά των ναρκισσιστών που δε μας αφορούν άμεσα, όπως η φανερή τους προσπάθεια να καλύψουν το πόσο εύθραυστος είναι ο εαυτός τους. Αλλά όταν οι συμπεριφορές τους πληγώνουν άλλους, και ειδικά παιδιά, τότε μας αφορά. Και μάλιστα πολύ.

Εδώ θεώρησα σημαντικό να αναλύσουμε τον ναρκισσισμό από την κλινική του πλευρά, χρησιμοποιώντας το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο των Ψυχικών Διαταραχών ως οδηγό μας. Αυτός ο οδηγός που απευθύνεται στους επαγγελματίες ψυχικής υγείας κατηγοριοποιεί εννιά χαρακτηριστικά, που βρίσκουμε στη διαταραχή προσωπικότητας του ναρκισσισμού.

Ας δούμε κάποια παραδείγματα

1. Έντονη αίσθηση προσωπικής υπεροχής και αξίας- απαιτεί να αναγνωρίζεται ως ανώτερος χωρίς όμως να έχει τα ανάλογα χαρακτηριστικά

Τα άτομα που έχουν αυτοπεποίθηση και μια ολοκληρωμένη αίσθηση του εαυτού δεν έχουν την ανάγκη να καυχηθούν και να περηφανευτούν. Οι ναρκισσιστές όμως έχουν μια τάση να υπερβάλλουν για τα ταλέντα και τα επιτεύγματά τους. Το πιο σημαντικό κομμάτι αυτού του χαρακτηριστικού είναι ότι θέλουν να αναγνωρίζονται ως ανώτεροι από τους άλλους, χωρίς όμως να κατέχουν όντως εκείνες τις ιδιότητες τις οποίες τόσο προβάλλουν. Αυτό είναι που μπορεί να αποδειχτεί βλαβερό για τους γύρω τους, ειδικά στις ερωτικές σχέσεις ή στη σχέση γονιού- παιδιού, αυτό μπορεί να αποβεί σχεδόν καταστροφικό. Για παράδειγμα, ένας πατέρας πιστεύει ότι είναι πιο έξυπνος από τη γυναίκα του και από τα παιδιά του. Γι’ αυτό, ό,τι και αν εκείνοι καταφέρουν, δεν θα είναι ποτέ αρκετό.

2. Είναι απασχολημένος με φαντασιώσεις απεριόριστης επιτυχίας, δύναμης, ομορφιάς, λάμψης και ιδανικής αγάπης

Είναι τόσο αφοσιωμένος σε αυτά, που εκτιμά την αξία σας σύμφωνα με το πώς μπορείτε να τον βοηθήσετε να πετύχει αυτή την τελειότητα. Επίσης δεν μπορείτε σε καμία περίπτωση να τον ξεπεράσετε ή επισκιάσετε. Η ενασχόλησή του με την εικόνα του απαιτεί πολύ ενέργεια, τόση, που δημιουργεί προβλήματα στις σχέσεις του. Για παράδειγμα, κάποιος πρέπει να γυμνάζεται κάθε πρωί για να διατηρείται σε τέλεια φόρμα και τα άρρωστα παιδιά του δεν αποτελούν εξαίρεση, ούτε σοβαρός λόγος ακύρωσης του αυστηρού προγράμματός του.

3. Πιστεύει ότι είναι μοναδικός και ξεχωριστός και μόνο οι ξεχωριστοί και ανώτερου κύρους άνθρωποι μπορούν να τον καταλάβουν

Αυτό το σκεπτικό παραβλέπει την ίδια την αξία του ατόμου και δίνει βάση μόνο στα επιτεύγματα του. Είναι πολύ συχνό φαινόμενο για τους ναρκισσιστές να αναφέρουν ως πιο σημαντικά τα επιτεύγματα των φίλων τους, παρά το ποιοι είναι πραγματικά ως άνθρωποι. Μπορείτε έτσι να παρατηρήσετε ότι αυτό δεν τονίζει μια στενή αμοιβαία σχέση, αλλά περισσότερο ένα είδος κατοχής.

4. Απαιτεί υπερβολικό θαυμασμό

Όλοι όσοι έχουν στο οικογενειακό ή προσωπικό τους περιβάλλον έναν ναρκισσιστή, δηλώνουν εξουθενωμένοι και ψυχικά κουρασμένοι. Γιατί; Επειδή πολύ απλά ο ναρκισσιστής κρατά ένα άδειο δοχείο συναισθημάτων που χρειάζεται συνεχώς να του το γεμίζουν οι άλλοι με επαίνους και θαυμασμό. Και σε αυτή την περίπτωση δεν υπάρχει αμοιβαιότητα. Δεν υφίσταται υγιής σχέση, καθώς δεν υπάρχει δούναι και λαβείν και αυτό είναι που κουράζει το περιβάλλον ενός ναρκισσιστή.

5. Θεωρεί ότι πρέπει να έχει ειδική μεταχείριση

Οι ανάγκες του ναρκισσιστή έρχονται πρώτες. Νιώθει ότι αξίζει μια βασιλική μεταχείριση και έχει παράλογες προσδοκίες. Όλοι οι άλλοι πρέπει να μείνουν πίσω από αυτόν, εκείνος είναι σημαντικότερος και αν δεν συνεργαστείτε, τότε τι κάνουν; Θα σας κάνει υποτιμητικά σχόλια, θα σας πληγώσει και θα δηλώσει ότι δεν σας έχει τόσο πια σε εκτίμηση. Χρειάζεται να πούμε πόσο βλαβερό και δηλητηριώδες είναι αυτό για εσάς;

6. Εκμεταλλεύεται τις διαπροσωπικές του σχέσεις για το δικό του όφελος

Για άλλη μια φορά, οι άλλοι άνθρωποι δεν έχουν σημασία για τον ναρκισσιστή. Εκείνο στο οποίο θα εστιάσει είναι σε τι μπορεί να ωφελήσουν εκείνον, πώς θα μπορούσαν να τον βοηθήσουν για να καταφέρει αυτό που επιθυμεί. Δεν θεωρεί παρ’ όλα αυτά ότι εκμεταλλεύεται τους άλλους για τους δικούς του στόχους. Κι αυτό αποτελεί ένα προειδοποιητικό σημάδι για εσάς. Αν νιώθετε ότι κάτι τέτοιο συμβαίνει στη σχέση σας, τότε ίσως πρέπει να την επανεξετάσετε. Για παράδειγμα, μια «φίλη» σας τηλεφωνεί πάντα όταν χρειάζεται βοήθεια με μια δουλειά ή ένα πάρτι. Τι μπορεί να σημαίνει αυτό;

7. Στερείται ενσυναίσθησης: είναι απρόθυμος να αναγνωρίσει ή να ταυτιστεί με τα συναισθήματα και τις ανάγκες των άλλων

Η έλλειψη ενσυναίσθησης αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο του ναρκισσισμού. Χωρίς αυτό το χαρακτηριστικό, ποιος μπορεί να αγαπήσει; Πώς μπορεί να δεθεί συναισθηματικά με ένα παιδί; Έχετε ποτέ συναντήσει άτομα που ενώ δείχνουν καλοσύνη και κατανόηση, στρέφονται εναντίον σας όταν τα πράγματα δεν πάνε όπως τα είχαν σχεδιάσει; Ή έχετε παρατηρήσει κάποιον φίλο που δεν μπορεί καθόλου να συνδεθεί με τα συναισθήματα σας και πάντα γυρνά τη συζήτηση σε εκείνον; Το πιο δύσκολο πράγμα με το να έχει κανείς έναν ναρκισσιστή γονιό ή σύντροφο είναι η συνειδητοποίηση της ανικανότητας του να αγαπήσει πραγματικά. Είναι πραγματικά λυπητερό.

8. Ζηλεύει τους άλλους ή πιστεύει ότι οι άλλοι τον ζηλεύουν

Καθώς πιστεύει ότι είναι ανώτερος, θεωρούν ότι οι άλλοι ζηλεύουν τη θέση του και τα χαρακτηριστικά του. Αλλά αυτό που θα παρατηρήσετε συχνά είναι ο φθόνος και η ζήλια των ναρκισσιστών για τους άλλους, που μπορεί να τους επισκίασαν με κάποιο τρόπο. Και όταν το πιστέψουν αυτό, θα το αντιμετωπίσουν, κάνοντας συνεχείς κριτικές, προσβλητικά σχόλια, ενώ παράλληλα θα προσπαθούν να ανεβάσουν τη δική τους θέση στα μάτια των άλλων. Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να ξεκινήσει μια φήμη για τον υποτιθέμενο «αντίζηλο» του, μόνο και μόνο επειδή μπορεί να είναι ομορφότερος και πιο γυμνασμένος, ενώ ο ίδιος παλεύει με τα δικά του προβλήματα βάρους.

9. Δείχνει αλαζονεία, υπεροψία και έχει περιφρονητικές συμπεριφορές

Γι’ άλλη μια φορά, αυτό αποτελεί παράδειγμα συγκάλυψης ενός εύθραυστου εαυτού και μιας χαμηλής αυτοεκτίμησης. Αν και ο ναρκισσιστής φαίνεται ότι νιώθει τέλεια με τον εαυτό του, αυτό δεν ισχύει. Γι’ αυτό και έχει την απόλυτη ανάγκη να κάνει και τους άλλους να νιώθουν άσχημα με τον εαυτό τους, προσπαθώντας να το επιτύχει με τέτοιες συμπεριφορές.

Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι ο ναρκισσισμός έχει ένα ευρύ φάσμα χαρακτηριστικών. Κάποιος μπορεί να εμφανίζει κάποια από αυτά τα χαρακτηριστικά, ενώ κάποιος άλλος να έχει μια σοβαρή διαταραχή ναρκισσιστικής προσωπικότητας. Όλοι μπορεί να εμφανίσουν κάποιες από αυτές τις συμπεριφορές σε κάποιες περιόδους της ζωής τους. Όμως, όταν αυτά τα χαρακτηριστικά γίνονται μόνιμα και δυσλειτουργικά για τις σχέσεις τους, τότε το ζήτημα είναι πιο επικίνδυνο και απαιτείται λήψη βοήθειας από ειδικούς.